Tutulmalar göz kamaştırıcı astronomik olaylar arasında yer alıyor ve dünyada milyonlarca kişinin ilgisini aynı anda gökyüzüne çeviriyor.
Ay ve Güneş tutulmalarını izlemek isteyen insanların yeni bir turizm sahası yaratmış olmasına şaşırmamalı.
Bugün Doğu Asya, Avustralya ve Pasifik ile Amerika boyunca gözlenebilecek bir Kanlı Ay Tutulması olacak.
Ancak bu, tutulma türlerinden yalnızca biri.
Şili Özerk Üniversitesi Bilim İletişimi Merkezi’nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Resimli Astronomi” adlı kitabında, “Genellikle iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay tutulması ve Güneş tutulması. Ancak teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır” diyor.
Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerini derledik:
GÜNEŞ TUTULMASI
Ay, Dünya çevresindeki hareketi sırasında Güneş ile gezegenimiz arasında hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke ediyor ve Güneş tutulması meydana geliyor.
Başka bir deyişle, Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşüyor.
Güneş tutulmalarının da çeşitleri var ve tutulmalar Ay’ın ne kadarlık gölgesinin Dünya’ya düşeceğine göre farklılık gösteriyor.
Tam Güneş tutulması
Tam Güneş tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay öyle hizalanıyor ki, Ay gezegenimizin belirli kısımlarında Güneş ışığını tamamen bloke ediyor ve kısa süreliğine havanın kararmasına neden oluyor.
NASA’nın ifadesiyle, tam Güneş tutulmalarını astronomik bir rastlantıya borçluyuz. Güneş Ay’dan 400 kat daha büyük ve aynı zamanda Dünya’ya 400 kat daha uzak.
NASA bu durumu şöyle açıklıyor:
“Buradaki geometri şunu söylüyor: Eğer kusursuz biçimde hizalanırlarsa, Dünya’nın belirli bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş’in yüzeyini tamamen kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor.”
Tam Güneş tutulmasında Ay, Dünya’ya ulaşan Güneş ışığını tamamen kapatır.
Dünya üzerinde yalnızca küçük bir bölümde Ay, Güneş ışığını tamamen bloke ediyor. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların dışında Güneş tutulması parçalı olarak görülebiliyor.
Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş’in daha küçük kısmının Ay tarafından örtüldüğü görülüyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir” diyor.
Öte yandan bu gök olayı sanıldığı kadar “nadiren” gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanıyor.
Asıl nadir olan, tam Güneş tutulmasının aynı noktadan tekrar görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşiyor.
Bu yıl 4 Aralık’ta da tam Güneş tutulması yaşanacak ancak bunu tamamen deneyimlemek için Antartika’da olmanız gerekiyor.
Halkalı Güneş tutulması
Halkalı Güneş tutulmasında Ay Güneş’i tam olarak kapatamaz ve halka şeklinde ışık Dünya’ya ulaşır.
Ay, Dünya’dan daha uzak olduğu zamanlarda daha “küçük” görünüyor ve bu konumundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamıyor.
Böyle zamanlarda Güneş’in etrafında bir halka görünümü oluyor ve ortasında Ay’ın silüeti görülebiliyor. Buna Halkalı Güneş tutulması deniyor.
Tam Güneş tutulmasında olduğu gibi Halkalı Güneş tutulmasını da Dünya’da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturuyor.
10 Haziran 2021’de de Kanada’nın belirli kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya’dan tam olarak görülebilecek Halkalı Güneş tutulması yaşanacak.
NASA’ya göre bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir ancak genellikle 5-6 dakikadan fazla sürmez.
Melez Güneş tutulması
2013’ün Kasım ayında, melez Güneş tutulmasının Kenya’daki görünümü.
Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök olayını şöyle açıklıyor:
“Ay, Güneş’i tamamen kapatacak uzaklıktadır ancak tam tutulma olmadan önce az da olsa Dünya’dan uzaklaşır ve Güneş’i kapatamaz ve yaşanan olay bir Halkalı Güneş tutulmasına dönüşür.”
Tam tersi de mümkün: Halkalı tutulma olarak başlayan olay, Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasıyla Tam Güneş tutulmasına dönüşebilir.
Melez tutulmalar tüm Güneş tutulmaları içinde yüzde 4’ü oluşturur. NASA, son olarak 2013’te Melez Güneş tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023’te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine’den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.
AY TUTULMASI
2010 yılında Ay tutulmasının farklı evreleri.
Ay tutulması, Dünya’mız Güneş ile Ay arasına girerek Ay’a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşiyor.
Bir başka deyişle, Ay tutulması sırasında Dünya’nın gölgesini Ay üzerinde görebiliriz.
Güneş tutulmasından bir farkı da şu: Güneş tutulmasının ne kadar görülebileceği, Dünya üzerindeki gözlemicinin konumuna bağlı. Ay tutulmasında ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği müddetçe Ay tutulmasını da izleyebilirsiniz.
Güneş tutulmasının derecesi de coğrafi konuma bağlı. Ay tutulmasında ise gözlemcinin coğrafi konumu, tutulmanın derecesini belirlemiyor.
Ay tutulmalarının da üç tipi var:
Tam Ay tutulması (Kanlı Ay tutulması)
NASA’ya göre Tam Ay tutulması sırasında, Ay ve Güneş, Dünya’nın tam ters yönlerinde hizalanıyor.
NASA, “Ay bütünüyle Dünya’nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir miktar Güneş ışığı Ay’a ulaşır” diye ekliyor.
Ancak bu Güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafından filtreleniyor ve Ay kırmızı görünüyor. Bu nedenle bu olaya “Kanlı Ay tutulması” da deniliyor.
Tam Ay tutulması.
Tam Ay tutulması sırasında atmosferde filtrelenen ışıklar nedeniyle Ay kırmızı bir görünüm alır.
Dünyamızın yarıçapı, Ay’ınkinin dört katı genişliğinde olduğu için, gölgesi de geniş ve tam Ay tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.
26 Mayıs 2021’de tanıklık edeceğimiz de tam olarak bu.
Güney Amerika, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD’nin batısında bulunan gözlemciler, gökyüzünün açık olması durumunda bu gök olayına 14 dakikalığına tanıklık edebilecek.
Tutulma, Dünya’ya çok yakın bir noktada gerçekleştiğinden ‘Süper’, Mayıs ayında gerçekleştiği içinse “Çiçek” eki getiriliyor ve 26 Mayıs’ta yaşanacak tutulmaya bu nedenle “Süper Çiçek Kanlı Ay” ismi de veriliyor.
Parçalı Ay tutulması
İsminden de anlaşılabileceği gibi, parçalı Ay tutulmasında Ay’ın yalnızca bir kısmı Dünya’nın gölgesinde kalıyor.
Tutulmanın derecesine göre, koyu kırmızı ve bazen de kömür grisi bir gölge görülebiliyor.
Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler arasındaki farklılıktan kaynaklanıyor.
NASA’ya göre parçalı Ay tutulması yılda iki kez gerçekleşiyor.
Bir sonraki parçalı Ay tutulması 18-19 Kasım’da bekleniyor ve Kuzey-Güney Amerika’dan, Avustralya’dan ve Avrupa ile Asya’nın belirli kısımlarından izlenebilecek.
Ay tutulmaları sırasında Dünya, Güneş ile Ay arasında kalır ve Ay üzerinde Dünya’nın gölgesi oluşur.
Gölgeli Ay tutulması
Bu olay, Ay Dünya’nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşuyor.
Dolayısıyla bu tutulmalar daha az belirgindir ve insan gözü tarafından kolaylıkla algılanamıyor.
Bu nedenle bu tutulmalar genellikle gök olayları takvimlerinde kendisine yer bulamıyor.
Yıldız tutulmaları
Tüm tutulmalar Güneş ve Ay arasında gerçekleşmiyor. Uzaklardaki yıldızlar arasında da tutulma olabiliyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Yıldızların yaklaşık yarısı, iki ya da daha çok yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi etrafında hareket halindedir ve bu hareketleri sırasında tutulmalar gerçekleşir” diyor.
Alıntı: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57227500