“Körlük” ve “Görmek”

Nobel ödüllü Portekizli yazar Jose Saramago’nun 9 yıl arayla yazdığı ve birbiriyle bağlantılı bu iki romanı politik yergi türünde. 1995 yılında yazdığı “KÖRLÜK” romanında Saramago, toplumsallaşan körlüğü anlatır: Adamın biri arabasının içinde yeşil ışığı beklerken aniden kör olur, ona yardım eden kişi, gittiği göz doktoru ve oradaki hastalara da körlük bulaşır ve bir epidemi gibi yayılmaya başlar. İlk hastalananlar bir akıl hastanesine kapatılırlar. Dışarı çıkmaya yeltenenler hükümetin emriyle öldürülecektir. Bu kapalı mekanda sıkışıp kalan ve yiyecek kavgası veren insanlarda giderek tüm insani değerlerin çözülüp yokolduğunu görürüz. Hastalık yavaş yavaş tüm kente yayılır, artık ne hükümet, ne sistem kalmıştır. Müthiş bir kaos ”uygar” yaşamın yerini almıştır. Saramago, bu romanında da burjuva toplum düzenini hedef seçmiştir. Burjuva demokrasisini, moral değerlerini, aslında sömürü ve kıyıma dayanan batı uygarlığı gibi kof kavramları altüst eder. Tüketim toplumunun tüketme ve sahip olma tutkusuyla körleşmiş insanlarını, olağanüstü metaforik bir kurguyla anlatır.

Romanın sonunda, doktorun karısı (salgında tek kör olmayan kişidir) ”aslında biz sonradan kör olmadık, zaten kördük” der. Saramago’nun anlatmak istediği de budur.

Toplumsallaşan körlük kötülüğün yayılmasına hatta örgütlenmesine neden olur.Toplumu bu körlüğe iten (çevreye, ötekine, hatta kendisine karşı) küreselleşen burjuva tipi yaşam tarzıdır. Alışveriş merkezlerinde tükettikçe mutlu olan, aptal kutusu televizyonların saçma sapan dizilerinde gerçekliği kaybeden, başkasını umursamayan, iletişimi kendi monoloğu ile sınırlı küresel dünyanın insanı bakar körden başka nedir? Saramago’nun Körlük’ten tam dokuz yıl sonra yazdığı romanı GÖRMEK ise ilkinin devamı niteliğinde. Körlük’ün geçtiği ülkede bu olaydan dört yıl sonra seçim yapılmaktadır. İnsanlar saat dörde kadar evlerinden çıkmazlar, sonra sözleşmiş gibi hep birden sandık başına giderler ve oylarını kullanırlar, ama sonuçlar açıklandığında tüm yöneticileri ve partileri bir sürpriz beklemektedir: Oyların büyük çoğunluğu dört yıl önceki beyaz körlüğü anıştırırcasına beyazdır, yani boştur,. Hükümet demokrasiye olan inancın sarsıldığını düşünerek bir hafta sonra seçimleri yeniler. Ancak beyaz oylar daha da artmıştır. Bunun bir anarşist grubun işi olduğu varsayılır ve olağanüstü hal ilan edilir, boş oy kullanarak kötü örnek olan başkenti hükümet kendi kaderine terk eder, başka bir kente çekilir. Artık ne polis,ne asker ne de hükümet vardır. Yöneticiler kentte büyük bir kargaşa çıkacağını ve ”demokrasi”ye imanını kaybetmiş başkent halkının dize geleceğini umarlar. Çok geçmeden yanıldıklarını anlayıp bilindik baskı yöntemleri, soruşturmalar, bombalamalar vs. başlatırlar. Saramago sadece seçimlere indirgenmiş temsili demokrasi oyununu eleştirir. Körlük romanının devamı olan Görmek’te görme yeteneğini kazanarak uyanmış olan insanların yeni bir dünya kurma düşünü anlatır. Saramago bu kitabında, temsili demokrasi saçmalığını tartışmakla kalmamış, iktidarın tüm bileşenlerini, sistem partilerini, polisi, orduyu ve dezenformasyonu meslek edinmiş medyayı da kıyasıya eleştirmiştir.

Görmek kitabı yayınlandığında Le Monde’da yayınlanan bir söyleşisinde
” herşeyin tartışıldığı bir dönemde yaşıyoruz ama garip bir biçimde demokrasi tartışılmıyor. Kimse demokrasi nedir, neye yarar, kime yarar, sorgulamaya yanaşmıyor.Demokrasi sanki Azize Meryem. Tartışmadığımız bu demokrasi gösterişten başka bir şey değil. Asıl iktidar seçimlerle değiştirebileceğimiz varsayılan hükümetlerin değil, IMF, Dünya Bankası gibi örgütler aracılığıyla dünyayı yöneten finans ve ekonomik güçlerin elindedir.” demiştir. Uzun yılankavi cümleleri, epik biçemi, monolog ve diyalogların içiçe geçtiği paragrafsız satırları okuyucuyu başta zorlasa da görselliği zengin, mizahi ve metaforik anlatımı romanlarını benzersiz kılıyor. Saramago, Portekizli bu işah olmaz asi, komünist ve ateist 88 yaşında olmasına karşın hala yazıyor, politik bir aktivist olarak direnenlerin yanında yer alıyor. Son kitabı Kabil ile Vatikan’ın şimşeklerini üstüne çekmiş durumda.