Art Nouveau; 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra eklektisizme ve makineleşmeye karşı çıkan Arts and Crafts hareketinin ardından 1895-1905 yılları arasında Avrupa’da ve Amerika’da yaygınlaşan, sanat ve zanaat ayrımını ortadan kaldırmayı ve el üretimini ön plana çıkarmayı savunan akımdır. Almanya’da Jugendstil, İtalya’da Liberstil, İngiltere’de Style Liberty, Amerika’da Modern Style adlarını alan ve mimarlık, dekorasyon, mobilya, resim ve el sanatlarında kendini gösteren bu akım doğayı taklit eden eğri çizgilerle oluşturulan süsleme tarzıyla halkın yaşamında sanatın yer almasına çalışan bir anlayıştır. Adı Paris’teki bir dükkândan gelen Art Nouveau “Sanata özgürlük ve her çağa kendi sanatı” sloganını benimser. Ne yalın ne de eskiye bağlı olan daha çok geçiş üslubu olarak değerlendirilen ve geleneksel sanattan ilk kopuş olarak kabul edilen bu anlayışın mimari örneklerinde demir bitkisel biçimde hem taşıyıcı hem de dekoratif öğe olarak kullanılır.
1895 yılında Champenois firması Mucha’nın posterlerini basmaya başlar. 1896’da sanatçının ilk dekoratif panosu olan Mevsimler yayınlanır. Mevsimleri kadınların ruh durumuyla gösterdiği bu panolarda bahar masumiyeti, yaz sıcağı coşkuyu, sonbahar verimliliği ve kış da soğuğu içe kapanıklılığı simgeler. Panolardaki bitkisel motifler, kıvrımlı çizgiler, neoklasik tarzda giyinmiş zarif kadın figürleri ve kadınların başlarında haleye dönüşen çiçekler Art Nouveau üslubuna özgüdür.
Gelelim Alphonse Mucha’nın bir çalışması ile bana hatırlattığı, adını mitolojik bir hikâyeden alan Medea Kompleksi’ne. Yunan tragedyalarından Euripides in yazdığı medea tragedyasında bahsedilen Medea’ nın ruhsal durumuyla özdeşleşerek Medea Komleksi olarak tanımlanan kadının kıskançlık ve adanmışlıkla intikam arzusundan köken alan bir hastalıktır. Kısaca aldatıldığını düşünen yıkık hüsran ve kızgın kadın eski kocasından intikam alabilmek amacıyla çocuklarını öldürerek ona gösterir. Tabi ki buradaki öldürme modern dünyamızda semboliktir yani anne boşanmada art niyet sergileyerek bilerek veya bilinçaltı bilmeyerek çocukları babaya karşı duygusal tacize maruz bırakır onu unutturmaya ve babalarına yabancılaşmalarına sebebiyet verir. Bu hastalığın tanımı ilk kez Dr. Richard Gardner yapmıştır. Belki beklediği mutluluğu kendisine sağlayamadığını düşündüğünden, belki başka nedenlerle, aldatıldığını hak etmediği kötü bir hayata kendisini kocasının mahkûm ettiğine inanan kadın, çeşitli entrikalarla ve yoğun intikam duygusuyla onu aldatan adamdan intikam almak amacıyla çocuklarını gözünü kırpmadan kullanır. Hastalığın daha ilerleyen boyutlarında çocuklarını hatta kendini öldüren kadınlara bile rastlanır. Hayata kast biçiminde olmasa da bu hastalığın kurbanları tarafından sembolik ölüm ile eş tutulabilecek davranışlara maruz kalan çocuklar ve eşler vardır.
Mucha’nın 1898’de Eski Yunan Trajedya yazarı Euripides’in Medea oyunu için hazırladığı posterde Medea’nın iki çocuğunu öldürdüğü sahne tasvir edilir. Efsaneye göre güneş tanrısı aietes’in güzel büyücü kızı Medea kendisinden ayrılıp kral Kreon’un kızı Glauke ile evlenmek isteyen ve onu ülkeden kovan Iason’dan intikam almak için çocuklarını öldürüp babalarının önüne serer.
Bu posterde Sarah Bernnardt koyu renk elbise içinde, şaşkın ve sabit gözlerle bakarken elinde kanlı bıçakla durur. Gergin bir pozda gösterilen Medea’nın kendi çocuklarını öldürmesinin dehşetli atmosferi ve dramatikliği başarılı bir şekilde yansıtılmış. Renkli litografi tekniğiyle basılan afiş 206×76 cm boyutlarındadır. Arka plan Mucha’nın etkisinde kaldığı Japon sanatının izlerini taşımaktadır buda tasarımdaki egzotik havayı arttırmaktadır. Kompozisyona dikey olarak konumlandırılan figürün önünde birbirinin üstüne binmiş iki çocuk cesedi yatay olarak konumlandırılarak dengeli bir yapı sağlanmıştır. İki kenarda bırakılan boşluk unsuru kompozisyonu tamamlamaktadır. Sağ boşlukta yer alan yazı tasarımın simetrik yapısını bozarak asimetrik denge sağlamaktadır. Figürün başında yedi sivri uçlu bir taç ve koyu renkli çiçeklerden oluşan bir başlık yerleştirilmiştir. Sol kolunda Mucha’nın kendi tasarımı olan Georges Fouquet tarafından üretilen yılan biçimdeki bilezik, Sağ elinde ise cinayet işlediği sivri uçlu kana bulanmış bıçak bulunmaktadır. Medea figürünün koyu tonlardaki kostümü yere kadar uzanmaktadır. Etek ucuna doğru kıvrımların yoğunlaştığı alanda koyu tonlar açık tonlarla desteklenerek kumaş dokusu ustaca verilmiştir. Fondaki turuncu ve sarı tonlar, öndeki yeşil ve mavi tonlar ile sıcak soğuk renk dengesi sağlanmıştır. Mucha’nın kendine özgü iki boyutlu ve çizgisel stili bu tasarımında da kontur çizgileriyle desteklenmiştir. Mucha dehşet verici ve gerilim dolu hikâyenin etkisini tasarımda kullandığı keskin uçlar ve köşeli sert kenarlar ile izleyiciye aktarmaktadır. Bu zemin üzerinde yer alan oyunun adı Medee için Mucha, konunun içeriğine uygun sivri kenarlı ve köşeli bir font oluşturmuştur
Aşırı seven, fedakârlığı önemsenmeyen, bir kenara itilen, kıskanç büyücü Medea’nın serüvenleri ve çılgınlıkları edebiyata ve sanata sık sık konu olur. Bunun en güzel örneklerinden biri Eugene Delakroix’e aittir.
Alphonse Mucha 1911 yılından itibaren Slav Halklarını tarihini anlatan Slav Destanı adlı bir dizi resim üzerinde çalışır. Bu resimlerin tamamı 1928 yılında Prag şehrine hediye edilip Çek halkına sunulur. 1918 yılında Çekoslavakya bağımsızlığını kazandıktan sonra ülkesi için posta pulları, banknotlar tasarlayan sanatçının 1921 yılında da New York Brooklyn Müzesinde başarılı bir sergisi gerçekleşir. 1931’de Prag St. Virus Katedrali için vitraylar tasarlayan Mucha’nın 1939’da Alman gizli polisleri olan Gestapo tarafından sorgulandıktan sonra sağlığı bozulur. 14 Temmuz 1939 tarihinde akciğer iltihabı sonucu hayata veda eder ve Vysehrad Mezarlığına gömülür.
Mucha, Art Nouveau ile anılsa da sanatının “sadece içten gelen ruhsal mesajı ileten stilize edilen formlar” olduğunu ileri sürmüştür. Spiritüalizme duyduğu ilgiyle atölyesinde gözle görülemeyenleri, ele geçirilemeyenleri, gerçeğin ardına gizlenenleri, uykuyu, ölümü konu edinen ve düşselliğe, gerçek dışına, efsanelere, fantastik olana yönelen sembolistlerle bir araya gelip gizemli konuları öğrenmeye çalışır. Klasik resimden ziyade afiş ve posterleriyle ünlenen ve başarı kazanan sanatçı mücevher, takvimler, mozaik panoları, yağ, diş macunu ve sabun etiketleri, duvar kâğıtları, tiyatro setleri gibi değişik alanlarda da tasarımlar yapmıştır.
Not: Eskimiş önlüklerinizi atmayın. Zamanın önünüze hangi hobileri getireceği bilinmez.