Dünyanın en sistemli, gelişmiş ve sorunlarını en aza indirgemiş, ayrıca da ulusal sağlık politikaları oluşturmuş bir ülke olan İngiltere’deyiz. Birleşik Krallık, dünyada sağlık sistemi en olumlu eleştiri alan ülkelerden biridir. İngiltere ulusal sağlık hizmetlerinin, bütçesi vergilerle karşılanır ve ihtiyacı olan herkese ücretsiz sağlık hizmeti verilmesini öngörür. Zaten sistemin en olumlu eleştiri alan tarafı da bahsedilen ücretsiz sağlık hizmetidir. Fakat her geçen gün sistemin maliyeti yükselmektedir. Örn. Bu yıl Galler bölgesinde sağlık hizmetlerine tam 200 milyar dolar harcanacağı saptanmıştır.
5 Temmuz 1948’ de yürürlüğe giren Ulusal Sağlık Hizmetleri sistemini geliştiren ekonomist Lord Beveridge, kömür madeni işçilerinin yardımlaşma sandığından esinlenmiştir. Ülkemizde Prof. Dr. Nusret Şşek’in büyük çabalarıyla oluşturulan 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Yasasının esin kaynağı da yine Lord Beveridge’in geliştirdiği İngiliz Ulusal Sağlık Hizmetleri sistemidir. İngilizlerin övünmekte çokça haklı oldukları Ulusal Sağlık Hizmetleri 60 yaşında. BBC’ deki Dünya’da Sağlık Hizmetleri programı İngiltere’nin 60 yaşına gelen Ulusal Sağlık Hizmetleri için yapılmıştır. BBC muhabiri Claire Bolderson, Ulusal Sağlık Hizmeti Şkrinin beşiği Güney Galler bölgesinden anlatıyor. Şimdi BBC muhabirine kulak verelim.
Birleşik Krallığın güney Galler bölgesindeyiz. Kasabadaki Spor ve Sosyal faaliyetler kulübünün barında bugün sadece birkaç kişi var. Koca bir tv ekranı bara egemen.
Yanında bir oyun odası var. Bilardo ve dart oynayan birkaç kişi. Kulübün devamlı müşterilerinin çoğu eski maden ve çelik işçileri. İş yerleri kapanmış. Fakat onlarca yıl bu tür ağır işlerde çalışmış olmak güney Galler bölgesi halkına sağlık açısından çok pahalıya mal olmuş. Barda elinde birası ile oturan 54 yaşındaki kulüp üyesiyle sigara içmeye çıktığımız kapının önünde konuştuk. Bana tam 40 yıl madende çalışmış babasını anlattı.
– 15 yaşında çalışmaya başladı.
58 yaşında emekli oldu. Öldüğünde 59 yaşından bir ay almıştı. Akciğer kanseriydi. Beyne sıçramış.
Hastalığını biliyor muydu?
– Yok, doktora gitmek istemiyordu. Sonunda zorla götürdük 6 ay yaşar dediler.
Sigara arkadaşım kendisi de gençliğinde çelik işçisi olarak çalışmış fakat belini sakatladığı için emekliye ayrılmak zorunda kalmış. Spor kulübünün barmeni de eski bir maden işçisi. Kronik bronşitinin sebebi bu. Her ikisi de yine de bir önceki kuşağa göre daha şanslı olduğunu düşünüyor.
– Gençlik yıllarında emekli olup bir iki yıl içinde ölen nice insanlar gördüm. Bu günlerde daha uzun yaşıyoruz. Herkes biraz daha uzun yaşıyor. Bir şeyler değişti. Sağlık hizmetleri sayesinde muhtemelen.
– Ama bu bölgede yaşayanların İngiltere genelinde ki ortalama ömür beklentisi olan 75 yaşına kadar hayatta kalma şansı hâlâ çok az. Bunda ülke ortalamalarının üzerinde seyreden sigara tiryakiliği, içki tüketimi, kötü beslenme, şişmanlık bir çok faktör var.
İngiltere’de 60 yaşına gelen ulusal sağlık hizmetlerinin mimarı sayılan işçi partili Beveridge’in, Güney Galler’deki bu kasabadan olması bir tesadüf değil.
Beveridge’e ilham veren bu kasabadaki maden işçilerinin oluşturduğu bir tür yardımlaşma sandığı olmuştur. Ama kuruluşun 60.yılında değişen çalışma ve yaşam koşulları ile birlikte ulusal sağlık hizmetlerini de gözden geçirmek gerekiyor mu acaba? Bu soruyu hükümetin Galler bölgesindeki en kıdemli sağlık yetkilisine sorduk,
– Durum iyiye doğru değişti. İnsanlar artık daha uzun yaşıyor. Aşılama sayesinde artık çocuklar çocuk felcine yakalanmıyor. Kızamıktan ölmüyor. Artık karşımızda yaşlanan nüfus diye bir sorun var sonra yaşam tarzından kaynaklanan şeker, tansiyon gibi hastalıklar ve uzun vadede sağlıklı kalma gibi konular önem kazandı.
Ulusal Sağlık Hizmetleri bu değişime ayak uydurabiliyor mu?
– Evet bence Ulusal Sağlık Hizmetlerinin başarılarından biri genel olarak halk sağlığı alanının aile hekimliği sistemi sayesinde iyi düzenlenmiş olması. Dolayısıyla sigara bırakma kampanyaları olsun, diyet planları olsun ya da normal tedavi olsun ne gerekiyorsa hepsinin alt yapısı mevcut. Yine Galler’de bir sağlık merkezindeyiz. 40 – 50 yaşlarında bir grup koyu tiryaki sigarayı bırakma merkezinin kursuna gelmiş. Kurs öğretmeni herkesin kanındaki karbonmonoksit oranını ölçüyor.
Kamu fonlarıyla yürütülen sigaraya son kampanyası, tiryakileri vazgeçirtecek çok sayıda önerilere sahip. Üstelik Britanya’nın tümünde kamu alanlarında sigara içmek yasak. Fakat kuralların gücü, tavsiyeler hepsi bir yere kadar. Aslında konu alkol, sigara, kötü beslenme alışkanlıklarının bırakılması olduğunda en büyük sorumluluk bireyin kendisine ait. Ama ne yazık ki iş işten geçene kadar çoğumuz bu konuda pek istekli olmuyoruz. Sigarayı bırakma grubundan birine mikrofonu uzatıyoruz.
– Ciğerlerim berbat, torunlarım var. Onlarla daha uzun vakit geçirmek ve daha sağlıklı olmak istiyorum.
Uzun zamandır sigara içiyorsunuz herhalde?
– Evet 11 yaşından beri.
– Ben 8 yaşında başladım. Sanırım 41 yıl oldu. O zamanlar sigara hakkında bugünkü gibi uyarı yoktu. Geçen yaz bir kalp krizi geçirdim ve doktoruma bırakma sözü verdim.
Bu tiryakiler sigarayı bırakma kararı alarak hem yaşamlarını değiştiriyor hem de ilerde sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyma olasılıklarını azaltıyor. Fakat yaşamımızda her şeyi seçme şansımız yok.
Bu tepeden eğer 6 yıl önceden bakıyor olsaydım aşağıdaki vadide kamyonlar ve buldozerler yerine çelik fabrikasını görecektim. Şimdi buraya Ulusal Sağlık Hizmetlerinin kurucusu Galler’li William Beveridge adına Hastane temelleri atılıyor. Hastane iyi hoş ama Güney Galler insanının sağlığını koruyabilmek için iyi işlerde çalışması gerekiyor. Oysa bölgemiz Britanya’da işsizlik oranının en yüksek olduğu bölgelerden biri.
– Burada büyük bir açmaz var. İnsanların 20 yıl öncesine kıyasla daha sağlıklı olduğu kesin. Ancak aynı süre içinde en yoksullar ve en zenginler arasındaki uçurum derinleşti.
Birleşik Krallık Üniversitelerinden Sağlık Ekonomisi kürsüsünde bir öğretim üyesine kulak verelim.
– Dünyada hem sağlık düzeyini iyileştirip hem de gelir dağılımdaki adaletsizliği azaltan bazı ülkeler var. En iyi örnek İskandinav ülkeleri. Ancak bu sağlık sisteminin iyileştirilmesinden çok gelir dağılımının iyileştirilmesinden kaynaklanıyor. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması işsizlere destek verilmesi gibi bu tür sosyal örnekler halk sağlığı üzerinde bizzat sağlık hizmetlerinin geliştirilmesinden daha büyük etkiye sahip. Eğer Ulusal Sağlık Hizmetlerinin mimarı Beveridge en çok yardım etmek istedikleri insanların yani en yoksulların bu tür sağlık hizmetleri açısından hala zenginlerden çok kötü durumda olduğunu görse büyük hayal kırıklığı duyardı herhalde. Hatta belki de bu yüzden bu gün koruyucu hekimliği mevcut sağlık kurumlarının çok ötesine geçerek geliştirmek için ve yeni bir sağlık devrimi gerektiğini söyleyenlere katılırdı. Ama Beveridge her şeye rağmen ihtiyacı olan herkesin hâlâ ücretsiz sağlık hizmetlerinden yaralanıyor olmasından da gurur duyardı herhalde.
Kesin olansa Beveridge ile eski maden ve çelik işçilerinin onunla ve mirası ile gurur duyduğu. Galler‘li Beveridge madencilerin yardımlaşma sandığından esinlenerek oluşturduğu ulusal sağlık hizmetleri 60 yaşında. Beveridge hâlâ yaptıklarıyla bu vadilerde bir kahraman olarak anılıyor öyle değil mi?
– O olmasaydı bugün ulusal sağlık hizmetleri olmazdı. Britanya’nın dört bir yanında hiç kimse bu hizmete sahip olamayacaktı. Britanya 1948’den bu yana Galler’li Beveridge’ e çok şey borçlu
Düzenleyen:
Dr. Gönül MALAT, Halk Sağlığı Uzmanı