Türkiye Kent Sağlık Göstergeleri
İlk kez 14-16 Ekim 2010 tarihleri arasında Denizli’de düzenlenen Türkiye Sağlıklı Kentler Buluşmasında dile getirilen “Kent Sağlık Göstergelerinin Karşılaştırılması” isteği çeşitli nedenlerden dolayı ertelenmişti. Ertelemenin en önemli gerekçesi doğru ve güvenilir veriye ulaşmadaki kaygıydı. Gerek ölçme ve değerlendirme sürecinin iyileşmesi, gerekse bilgisayar ve görüntülemedeki teknik desteklerin gelişmesi sonrasında göstergelerin karşılaştırılmasıyla ilgili çabalar somutlaşmaya başladı. İlk düşünce yalnızca Türkiye Sağlıklı Kentler Birliğine (TSKB) üye belediyelerin kent sağlık göstergelerini Türkiye’nin geri kalan belediyeleriyle karşılaştırmaktı.
Ancak bu düşünce, bazı durumlarda küçük, bazı durumlarda ise büyük belediyelerin aleyhine olabilecek bir durumdu. Bu nedenle göstergelerin karşılaştırılması tüm illerimizi kapsayacak şekilde yapılmasına karar verildi.
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi (UÜTF) Halk Sağlığı Anabilim Dalı ile imzalanan protokol ile çalışmalar başladı. TSKB, UÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyeleri ve Bursa Büyükşehir Belediyesi Coğrafi Bilgi Sistemleri bölümü ile ortaklaşa çalışmalara başlandı.
İlk aşama, karşılaştırılması olası, “kent sağlık göstergeleri”ni belirlemekti. Bu nedenle, Dünya Sağlık Örgütü Kent Sağlık Göstergeleri, TÜBA Komünite Düzeyinde Yaşam Kalitesinin Nesnel Değerlendirme Ölçütleri ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentsel Göstergeler Kılavuzu’nda kullanılan ‘Kent Sağlık Göstergeleri’ değerlendirildi.
Toplam 265 gösterge eşleştirmeler sonrasında 107 göstergeye düşürüldü. Tüm valiliklerden ve TSKB’ne üye belediyelerden gösterge değerleri istendi. Gelen değerlerin hepsinin aynı şekilde sınıflandırılmadığı ve farklı yıl ve aylara ait olduğu saptandı. Bazı değerler öznel olması nedeniyle tamamen gösterge listelerinden çıkarıldı. Yeniden değerlendirme sonrasında, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)nun internet sitesinden elde edilebilen değerlerin dışında kalan veriler TSKB tarafından, TÜİK, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nden alındı. Son değerlendirme sonrasında 75 gösterge haritalandırıldı.
Haritalandırmak, genel olarak her türlü değerin bir bölgenin ya da ülkenin haritası üzerinde farklı renk ya da şekillerde gösterilmesi olarak tanımlanabilir. Haritalandırma sonucunda göstermek istediğiniz farklılıklar daha kolay anlaşılır, belleklerde daha kalıcı olmaktadır. Aynı zamanda, aynı haritanın farklı zamanlardaki durumu iyi ya da kötü yöne gelişmeyi daha anlaşılır kılmaktadır.
Bu kitabın amacı, doğru ve gerçekçi “Kent Sağlık Göstergeleri” oluşturmak ve bunları haritalandırmaktır. Daha sonraki amaçları ise, kentlerdeki karar vericilere ve program uygulayıcısı belediye yetkililerine yol göstermek, gelecekte yapılacak yerel, bölgesel ve ulusal haritalara yön vermek ve örnek olmaktır.
Göstergeler; “demografi”, “eğitim”, “sosyoekonomik durum”, “sağlık ve sağlık hizmetleri”, “çevre”, “ulaşım” ve “kültür ve sanat” olarak 6 ana başlıkta sınıflandırılmıştır. Haritaların başlığının yanı sıra, neyi tanımladıkları ve haritada gösterilen verinin amacı açıklanmıştır. Hesaplamada, haritadaki verilerin nasıl hesaplandığı anlatılmış, tarafımızdan hesaplanan veriler ayrıca belirtilmiştir. Haritada renklendirme yapılırken bazı durumlarda sınıflama yapılmış, bazılarında azdan çoğa göre renklendirilmiştir. En sonunda veri özeti yapılmış, Türkiye ve varsa dünya verisi karşılaştırılmıştır. İller arasındaki farklılığın daha net algılanabilmesi amacıyla göller haritada gösterilmemiştir. Kitabın sonunda “ekler” bölümünde tüm haritalardaki değerler gruplandırılmış tablolar halinde ayrıca sunulmuştur.
Kaba ölüm hızı, kaba doğum hızı, 14 yaş ve altı ve 65 yaş ve üzeri nüfusun toplumun çalışan kesimi olarak kabul edilen 15-64 yaş arası nüfusuna oranını gösteren “bağımlı nüfus” haritaları beklendiği gibi doğu ve batı bölgelerinin farklılığını ortaya koymuştur. Ancak, 20 yaş altındaki annelerin oranını gösteren haritada olduğu gibi bazı beklenmeyen veri ile de karşılaşılmıştır. Bu ve bunun gibi bazı haritalardan çıkan sonuçları açıklığa kavuşturmak amacıyla çalışmalar yapılmasının gereği ortaya çıkmıştır. Hala bebek ölüm hızlarının yüksek olduğunu görmek, tuvaletsiz hanelerin varlığını saptamak da üzücü oldu.
Bunun yanı sıra yeni düzenleme ve bilgi toplama sistemlerinin oluşturulması sonrasında doğumda yaşam beklentileri ve en önemli ölüm nedenlerinin gösterilmesi önemli gelişmelerdi. Öğretmen açığını ortaya koyan ve çevre ile ilgili tesis eksikliğini gösteren haritaların gelecek planlamalarda yol gösterici olacağı açıktır.
Türkiye’de ilk kez bu kadar kapsamlı değerlerin gösterildiği bir atlas oluşturulmuştur. Her bir harita üzerinde sayfalar dolusu yazılar yazılabilir. Kaba değerleri gösterebildiğimiz bu atlasta bilim insanları için çok özel çalışma konuları ortaya çıkmıştır.
Ayrıca, karar vericiler ve yöneticiler için yol gösterici olduğunu düşünmekteyiz. Eylem planları bu haritalara göre hazırlanabilir. Eldeki olanaklara göre yerel bazda bazı haritaların oluşturulması daha kolay olabilmektedir. Örneğin, il bazında elde edilmesi olanaksız olan, ancak “kent sağlık göstergeleri” içinde mutlaka yer alması gereken kişi başına düşen yeşil alan miktarı ya da yürüyüş, bisiklet yolları ya da toplu taşımaya ait değerler daha küçük ölçeklerde daha doğru ve gerçekçi olarak ulaşılabilmektedir. Bu nedenle, belediyelerin hizmetlerini planlarken “haritalandırma” tekniğini kullanmaları ve hizmet sunumlarını değerlendirirken ise haritaları karşılaştırmaları anlaşılmayı daha kolaylaştıracaktır.
Kitabın ortaya çıkma süreci tam bir ekip çalışmasıdır. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Kayıhan Pala, Doç. Dr. Nalan Akış, Doç. Dr. Alpaslan Türkkan, Uz. Dr. Harika Gerçek ile birlikte Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği çalışanları ve Bursa Büyükşehir Belediyesi Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü eş zamanlı, verimli bir çalışma gerçekleştirdi. Kitap, Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği tarafından tüm illere, üye belediyelere, tüm Halk Sağlığı Anabilim Dallarına dağıtıldı. Sizler de bu kitaba Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği’nin web sayfasından, http://www.skb.org.tr/wp-content/ uploads/2013/12/skb-100-246-2.pdf adresinden ulaşabilirsiniz.
Her 5 yılda bir yinelenmesi planlanan bu kitabın tüm karar verici, yönetici ve bilim insanlarına yardımcı olması dileğiyle…