Page 15 - Hekimce Bakış Dergisi 91. Sayı

Akılcı Olmayan Antibiyotik Kullanımı ve Sonuçları tibiyotik kullanımının toplumun her kesiminde olduğunu
göstermektedir.
Akılcı İlaç Kullanımı (AİK), Dünya Sağlık Örgütü tarafından
1985 yılında “hastaların klinik ihtiyaçlarına uygun, bireysel Akılcı antibiyotik kullanımını etkileyen en önemli etmen-
gereksinimlerini karşılayacak dozda, yeterli süre boyunca, ler hekim ve hastanın bilgi ve beklentileri ile aralarında-
kendileri ve yaşadıkları toplum için en düşük maliyete sa- ki etkileşim, ilaç sektöründeki ekonomik teşvikler, sağlık
hip ilaçları almaları” olarak tanımlanmıştır. Antibiyotiklerin sisteminin özellikleri ve düzenleyici mekanizmalardır(22).
sıklıkla yetersiz dozda ve bakteriyel olmayan enfeksiyon- Asya, Afrika, Latin Amerika ve Orta Doğu’daki az gelişmiş
larda kullanımı akılcı olmayan ilaç kullanımına verilebile- ülkelerde yapılan araştırmaların derlendiği bir çalışmada
cek örneklerdendir(12). akılcı olmayan antibiyotik kullanımı sebepleri ortaya kon-
muştur. Hekimler için ilk üç neden yetersiz bilgi sahibi
Türkiye’de ve Dünya’da akılcı olmayan antibiyotik kullanı- olma, laboratuvar sonuçlarına bakmama/güvenmeme,
mı uygulamalarını gözler önüne seren pek çok araştırma kötü rol modele (birlikte çalıştıkları kıdemlileri) sahip olma
yapılmıştır. Örneğin, ABD’de yapılan bir çalışmada boğaz iken eczacılar için ilk üçü müşteri taleplerini karşılamaya
ağrılarının %10’unda sebep bakteriyel olmasına rağmen, odaklanma, ekonomik teşvikler, düzenleme ve yaptırım
boğaz ağrısı için yazılan reçetelerdeki antibiyotik yüzdesi eksiklikleri; hastalar için ise eğitimli olmayan kişilerden
1993, 2000, 2010 yıllarında sırasıyla %70, %60 ve %60 sap- tavsiye alma, antibiyotik tedavisi hakkındaki halk inanışları
tanmıştır (13). Kore’de çocuklarda akut üst solunum yolu ve ekonomik düşüncelerdir(23).
enfeksiyonlarında antibiyotik yazılma yüzdesi 2009 yılın-
da %60.5 iken 2011 yılında %55.4’e gerilemiştir (14). İzmir Hekimlerin ilaç endüstrisi ile ilişkileri akılcı antibiyotik kul-
il merkezi sağlık ocaklarındaki pratisyen hekimleri kap- lanımını etkileyen önemli etmenlerdendir. Hekimlerin ve
sayan bir çalışmada boğaz kültürü ve hemogram sonu- eczacıların yeni ilaçlarla ilgili bilgiyi -gelişmiş ülkelerde
cuna göre üst solunum yolları enfeksiyonlarının tedavisi bile- %50-60 oranında firmaların ilaç tanıtım elemanla-
için antibiyotik yazanların oranı %11.8 olarak saptanmış ve rından aldıkları bilinmektedir(24). Türkiye’de yapılan bir
%6.5’i hiçbir enfeksiyonun tedavisindeki doğru antibiyotik araştırmaya göre hekimlerin %58’i ilaç bilgi kaynağı olarak
seçeneklerini bilememiştir. Ayrıca 25-29 yaş grubundaki tıbbi mümessilleri bildirmiştir(25). Bu tür etkileşimler he-
hekimlerin antibiyotik reçeteleme bilgi ve davranışları ileri kimlerin akılcı antibiyotik seçimlerini engelleyebilir.
yaş gruplarındaki hekimlere göre anlamlı düzeyde daha
doğru bulunmuştur (15). 2002 yılında Samsun’da yapılan Neler yapılıyor ve neler yapılmalı?
çalışmada ÜSYE reçetelerinin %91.8’inde, Faranjit reçete- DSÖ ülkelerde AİK’yi geliştirmeye yönelik çekirdek politi-
lerinin %94.7’sinde antibiyotik yazıldığı saptanmıştır (16). kalar, stratejiler ve müdahaleler önermektedir (Tablo) (12).
Konya’daki sağlık ocaklarında ÜSYE tanısı alan 7-14 yaş
çocuklarda %11.7 AGBHS pozitifliği saptanmasına rağmen Tablo: DSÖ’nun ülkelerde AİK’yi geliştirmeye yönelik
%87 oranında antibiyotik reçetelendiği görülmüştür (17). önerdiği temel politikalar, stratejiler ve müdahaleler

İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya, İspanya, Türkiye, Tayland, İlaç kullanım politikalarını koordine edecek multi-disipli-
Fas ve Kolombiya’da eş zamanlı yapılan bir çalışmada ki- ner bir ulusal kuruluş oluşturma
şilerin son solunum yolu enfeksiyonlarında %20 oranında Klinik rehberler oluşturma
önce geleneksel tedaviler denedikleri ve %30’unun ecza- Seçilecek tedavileri esas alan temel ilaçlar listesi oluşturma
neden antibiyotik ve diğer ilaçları muayene olmadan al- Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurma
dıkları ortaya konulmuştur. Ayrıca katılımcıların %11’i heki-
min antibiyotik reçetelemesi için semptomlarını abartarak Mezuniyet öncesi müfredat programında probleme dayalı
söylediklerini bildirmiştir(18). Ankara’da yapılan bir araştır- farmakoterapi eğitimi vermeyi sağlama
mada kişilerin %28’inin evde antibiyotik bulundurduğu ve Hizmet içi sürekli tıp eğitimini lisans için zorunlu hale getirme
%19’unun kendi kendine antibiyotik tedavisine başladığı İzleme, değerlendirme ve geri bildirim
saptanmıştır(19). Ege Üniversitesi akademik personelin- İlaçlar konusunda bağımsız (tarafsız) bilgi kaynaklarını kullanma
de kendi kendine antibiyotik kullanmaya başlama %45.8, Kamuoyunun ilaçlar hakkında eğitilmesi
semptomlar kaybolduktan sonra antibiyotiği bırakma Etik olmayan mali girişimlerden sakınılması
%15.6 bulunmuştur (20). Hemşirelerde yapılan bir çalış- Uygun ve zorunlu düzenlemeler yapma
mada %53’ünün hastalık belirtisi geçtiğinde ilacı bıraktı-
ğı, %65’inin hekime danışmadan antibiyotik kullanmaya Temel ilaçların ve eğitimli personelin mevcudiyetini güven-
başladığı gözlenmiştir(21). Bu sonuçlar akılcı olmayan an- ce altına almaya yönelik yeterli kamu harcaması sağlama

Hekimce Bakış 15