Page 7 - Hekimce Bakış 95. Sayı

Davada polisi aramama toplum tarafından kolay kabul edilmesi ve riskin az olma-
nedeni sorulan tanık; “ola- sı nedenleriyle tercih edildiği düşünülebilir. Sosyal bilim-
ya dahil olmak istemedim” ciler; toplumdaki diğer bireylerin davranışının izlenerek
diye cevap verdi. Tek tanık elde edilen “kanıt” üzerinden benzer davranışı sergileme-
bu kişi değildi. Toplam ola- ye “Toplumsal Kanıt İlkesi” adını vermiştir.
rak olaya tanıklık eden otuz Darley ve Latane; toplumun kimi olaylar karşısında; onay-
sekiz kişi vardı. Yazım ha- lamadığı halde seyirci kalmasına “seyirci etkisi” (bystender
tası yok, rakam ile 38 kişi... effect) adını verdiler.
Daha açık yazmak gerekir- Olay başka bir boyutu ile sosyal medyada da paylaşıldı.
se; katil genç kadını 40-45 Sosyal deney başlığında paylaşılan görüntülerde, kişiye
dakika içinde üç kez gelip yardımın ulaşmasını belirleyen bir etmenin de yardıma
gidip bıçaklayarak öldürür- ihtiyaç duyan kişinin görünümü olduğu gösterildi. Üst
ken 38 kişi olayı izlemiş ve sosyal sınıf üyesi olduğu düşünülen kişilere kısa sürede
müdahale etmemişti. Olay yardım ulaştırıldı. Kalabalık bir ortamda, dış görünümü alt
tüm boyutları ile ve sosyal sosyal sınıfı işaret eden kişinin yardıma ihtiyacı olduğunda
Winston Moseley psikologların da katılımıyla çok sıkıntı çekebileceğini düşünmek utanç verici…
değerlendirildikten sonra
toplumun olaylara karşı duyarlılığını yitirmesiyle, kayıtsız-
laşmasıyla açıklandı.
Genovese cinayetine benzer olaylar daha sonra da defa-
larca yaşandı…
Sosyal araştırmacı John Darley ve Bibb Latane tanıkların
duyarsızlığını korkuya bağlamadılar. Araştırma ve deney-
ler yaparak tezlerini oluşturdular. Onlara göre duyarsızlık
gibi görünen bu tür olayların iki ana nedeni bulunmakta-
dır.
1. Kalabalık bir ortamda yardıma gereksinim duyan kişi-
ye tepki verme süresi ortamdaki birey sayısı arttıkça artar. Seyirci etkisi ile sürüye katılma, üç maymuna benzer dav-
Daha açık söyleyişle; ortamdaki kişi sayısı arttıkça yardım ranarak vicdansız topluluklara dönüşme tehlikesi insanı
gecikir. Darley ve Latane görüşlerinin doğruluğunu yap- ürkütüyor. Seyirci etkisi ile açıklanan benzer olayların farklı
tıkları deneylerle de gösterdiler. Kalabalık ortamda sorum- yıl ve coğrafyalarda yaşanmış olması, gelecek kuşaklarda
luluk paylaşımı nedeniyle yardımın geciktiğini, ortamdaki da bu riskin süreceğini gösteriyor.
her kişinin diğerinin olayla ilgileneceğini düşündüğünü Toplum mühendisleri, Toplumsal Kanıt İlkesinden yarar-
ve böylelikle bireyin hissettiği sorumluluğun paylaşılarak lanarak toplumları yönlendirebiliyorlar. Bunun için en sık
azaldığını bildirdiler. anket sonuçları kullanılıyor. Seçim öncesi yapılan ve top-
2. İzlenen olayın acil ve müdahale edilmesi gereken bir luma sonuçları açıklanan anketler; aklı karışık olan, oyu
durum olduğu konusunda karar verememek. Yerde yatan net olmayan –ki bunlara kararsızlar deniyor- kişiler için
kişi alkol ya da uyuşturucu nedeniyle yatıyor olabileceği önemli bir toplumsal kanıt oluşturabiliyor.
gibi kalp krizi geçirmiş de olabilir. İşitilen ses bir silaha mı Bireyler, benzerlerini izleyip gözlemlerini toplumsal kanıt
yoksa bir otomobile mi aittir? Gördükleri kamera şakası ya kabul ettikleri sürece, çıplak krala ses çıkaramayacak, sarı
da film çekimi olabilir mi? Acil, müdahale edilmesi gere- öküzü verecek, evsiz-yurtsuz kalacak ve en önemlisi in-
ken bir olay sandığı bu duruma müdahale etmesi onun sanlığını kaybeden vicdansız kalabalıklara dönecektir. İn-
daha sonra utanmasına neden olabilir mi? san olmak, yardıma ihtiyaç duyulduğunda sessiz kalma-
Bu ve benzeri sorularla karar vermekte güçlük çeken kişi, mayı; düşeni kaldırmayı, insanlar kirli hava solumak, pis su
bir de zaman baskısı yaşıyor ve kendisini kısa sürede ka- içmek zorunda bırakıldığında, çocuklar anne olduğunda
rar vermek zorunda hissediyorsa, en garantili gördüğü seyirci etkisinden bağımsız davranmayı gerektiriyor. Kralın
yöntemi kullanıyor. Toplum tarafından kabul görecek ve çıplaklığına yüksek sesle ve kahkaha ile gülmeyi gerekti-
kendisini koruyacak davranış biçimini, çevresindeki diğer riyor.
insanları izleyerek şekillendiriyor; kendi benzerini taklit Son bir not olarak; yardıma ihtiyaç duyduğunuzda, seyirci
ediyor. Genovese olayında olduğu gibi; tanıkların tümü etkisinden korunmak için; yardım istediğiniz kişiyi net bir
sakin bir şekilde birbirlerini izler, kendi tepkisizliği ile kanıt şekilde tariflemeniz öneriliyor.
sunarken izlediklerinin tepkisizliğini kanıt kabul edebiliyor. Mavi kazaklı beyefendi….
Böylece henüz kendisi karar vermeden “acil ve müdaha- Kırmızı şemsiyeli hanım….
leyi gerektiren bir durum yok” mesajı vermiş oluyor. Tak-
lide dayalı davranış biçimi, riski azaltması nedeniyle vahşi Sen, bu yazıyı okuyan, lütfen bize yardım eder misin?
yaşamda hayatta kalma olasılığını artıran bir mekanizma gibi….
olabilir. Günümüzde de taklide dayalı davranış biçiminin Sevgi ve dostlukla; sağlıklı kalın. Hekimce Bakış 7