Simler çocukların oldukça ilgisini çeken, eğlenceli bir ürün. Ancak bu küçük ve parlak malzeme görüldüğü kadar masum değil. Okullardaki etkinliklerde de sıkça kullanılan simlerin, ağırlıklı olarak plastikten üretildiğini belirten Sakarya Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi Meral Yurtsever, önemli bir çevre ve sağlık sorununa dikkat çekiyor; mikroplastiklerin yarattığı kirlilik.
Mikroplastikler, çevre kirliliğinde son zamanların en büyük oyuncusu olan plastiğin en tehlikeli halinden biri. 5mm’den küçük olan plastik parçacıklarına “mikroplastik” olarak tanımlanıyor ve soluduğumuz havadan, tükettiğimiz gıdalara, temizlik ürünlerine ve kozmetik malzemelere kadar pek çok yerde karşımıza çıkıyor. Mikroplastiklerle ilgili önemli araştırmalara imza atan Sakarya Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi Meral Yurtsever, özellikle çocukların ilgisini çeken simlerin de mikroplastikler açısından ciddi bir tehlike içerdiğini vurguladı ve önemli bilgiler verdi:
GIDALARDA BİLE VAR
Günümüzde plastik malzemeden yapılmış ürünlerin üretimi ve tüketimi konusunda bir aşırılık yaşandığı gerçektir. Plastikler gibi ucuz ve kullanışlı malzemeler sayesinde artık her şeye çok kolayca erişilebilmekte ve buna bağlı olarak “hızlı” bir tüketim kültürü ve tüketim toplumları oluşmaktadır. İşin kötü tarafı son birkaç neslin, hayatı tamamıyla plastik çağa ayak uydurmuş şekilde tanımış ve rahatlığına alışmış olmasıdır. Gün geçtikçe katlanarak artan plastik üretimi-tüketimi ve buna bağlı olarak artan çöpler çevre için büyük problem olmaya başlamıştır. Daha da kötüsü bu plastiklerin parçalanarak daha küçük nano- ve mikroplastiklere dönüşmesidir. Çevrede, okyanuslardan buzullara, tarımsal topraklardan soluduğumuz havaya hatta yediğimiz içtiğimiz gıdalara kadar bir çok örnekte rastlanan nano- ve mikroplastik kirliliği küresel ölçekte büyük endişeye sebep olmaktadır.
HACİMCE KÜÇÜK AMA CİDDİ BİR TEHLİKE: MİKROPLASTİKLER
Ülkemizde de farklı ortamlardan alınan örnekler üzerinde yaptığımız araştırmalar (TUBITAK proje no 115Y303) sonucunda, bu endişelerin hiç de yersiz olmadığını anlamış bulunmaktayız. Özellikle tek kullanımlık bir çok ürünün, kullanıldığı andan itibaren ilk dakika içinde atığa dönüştüğü dikkate alındığında; gelecekte jeolojik katmanları nelerin oluşturacağı da anlaşılacaktır. Bununla beraber günümüzde aşırı kullanılan, hacimce küçük fakat ciddi bir birincil mikroplastik kaynağı olan “simler-glitters” pek fazla dikkate alınmayan tek kullanımlık plastik malzemelerdendir.
“SİMLER, AĞIRLIKLI OLARAK PLASTİKLERDEN YAPILIYOR”
Sim (Glitter) terimi, küçük, yassı, yansıtıcı malzeme parçacıklarından oluşan bir ürün grubunu ifade eder. Günümüzde normal simlerin çoğu metalize edilmiş (% 0,5 alüminyum) polietilen tereftalat (PET) plastikten yapılmaktadır. Bir PET sim; polimer, boya ve yansıtıcı malzemelerden oluşan çok tabakalı polyester filmlerin özel bir yöntemle kesiminden oluşur. Simlerin bundan başka, akrilik, Poli (metil metakrilat) (PMMA), polivinil klorür (PVC), plastik epoksi reçine karışımı veya melamin ve fenolik reçine karışımından yapılmış plastik çeşitleri de vardır. Ayrıca bazı firmalar son zamanlarda biyolojik olarak parçalanabilir sim üretmeye başlasa da tüm dünyada ağırlıklı olarak tüketilen simler “plastiklerden” yapılmaktadır. (Bunlardan başka bir de yiyecek ve pasta dekorasyonlarında sıklıkla görmeye alıştığımız şeker, akasya zamkı ve mısır nişastası karışımından yapılan yenilebilir simler de bulunmaktadır ve bu malzeme tipi konumuz dışındadır.)
NERELERDE KULLANILIYOR?
Plastik simler; makyaj, el sanatları malzemeleri, ev dekorasyonu, giyim, ayakkabı, çanta, süs eşyaları ve çeşitli nesneler gibi geniş bir ürün yelpazesinde kullanılmaktadır. Piyasada satılan simlerin büyüklüğü 0,05 ila 6,35 mm arasındadır ve en popüler boyutları yaklaşık 0,2 mm’ dir. Bu nedenlerden dolayı, PET simlerin çevrede ciddi bir mikroplastik kaynağı olduğunu söyleyebiliriz.
Ucuzluğu, hafifliği, çeşitliliği ve daha bir çok avantajlı özelliği sayesinde plastiklerin kullanılmadığı alan yoktur. İlk çağlardan beri insanların çeşitli maksatlarla kullandıkları doğal materyallerin yerini 21. yüzyılda neredeyse tamamen plastikler almıştır. Gittikçe plastikleşen dünyamızda, eskiden cam, kum, metal vb. gibi malzemeden üretilen sim, pul ve boncuk gibi dekoratif malzemeler de artık plastikten yapılmaktadır. Son yıllarda bilim insanları özellikle sentetik tekstil ürünlerinin önemli bir mikroplastik kirliliği kaynağı olduğuna dikkat çekmektedir. Oysa ki günümüzde sentetik tekstil ürünlerinde, iplik veya kumaşların yanı sıra birçok dekoratif plastik malzeme de kullanılmaktadır. Bu sebeple sentetik tekstil ürünlerindeki mikroplastik tehlikesi yalnızca dökülen mikroliflerden değildir.
ÇOCUK KIYAFETLERİNE GİZLENEN PLASTİKLER
Günümüzde tıpkı glitterlere benzer şekilde pullar (sequins), boncuklar ve düğmeler gibi malzemelerin çoğu da PET, geri dönüştürülmüş PET, PVC, naylon, polyester ve melamin gibi plastiklerden imal edilir. Bazılarının geri dönüştürülmüş PET’ ten yapılması çevre için zararlı olma durumunu azaltmamaktadır; neticede geri dönüştürülebilme sayısı sınırlıdır. Pullar, çeşitli geçit, seremoni, tören, düğün, kutlama kıyafetlerinde ve eşyalarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Hatta bununla da kalmayıp özellikle çocuklar için üretilen günlük kıyafetlerde de pul işlemeli armalar, pullu kumaşlar veya çift yönlü pullu (örn: multicolored reversible sequins) kıyafetler aşırı yaygınlaşmaya başlamıştır.
Buradan anlaşıldığı üzere, günümüzde tekstil endüstrisinde aşırı kullanılan plastik simler ve buna benzer pul, payet, boncuk gibi küçük parçacıklı malzemeler, henüz pek fazla dikkate alınmasa da, bu malzemelerin neredeyse hepsi plastik polimerlerden imal edilmekte ve bunların kullanımı karasal-sucul ekosistemleri yüzyıllarca etkileyebilecek önemli birer plastik çöp kaynağı oluşturmaktadır.
Simler, tıpkı yakın zamanda tüm dünyada yasaklanan kozmetiklerdeki mikroboncuklar (microbeadslar) gibi küçük plastik parçacıklardır; mikroboncuklar çoğunlukla yüz temizleme veya peeling ürünlerinde kullanılmasına karşın simler kozmetiklerde, makyaj malzemelerinde, craft, hobi, ev dekor ve giyim malzemelerinde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Mikroboncuk içeren ürünler çoğunlukla yetişkin kadınlara hitap ederken, simler çocuk, genç, yetişkin, kadın ve erkek herkese hitap etmektedir. Yani simler daha yaygın bir kullanım alanına ve daha fazla bir tüketici kitlesine sahiptir. Mikroboncukların yüzeyinde herhangi bir ağır metalden yapılmış kaplama bulunmazken, plastik simlerin yüzeyinde çoğunlukla Alüminyum (Alzheimer hastalığından sorumlu olabileceği düşünülen) kaplama bulunur. Her sim veya simli ürün kullanımıyla, sayılarla ifade edilemeyecek boyutta mikroplastik simlerin doğrudan karasal ve sucul ekosisteme boşaltılmasına katkıda bulunulacağı unutulmamalıdır.
Günümüzde pek fazla dikkat çekmeyen glitter kirliliğini, sürdürülebilir çevre açısından dikkate aldığımızda, uzun vadede birikimin ve problemlerin oluşması kaçınılmazdır. Bu açıdan her alanda yaygın kullanımı olan plastic glitterlerin de tıpkı kozmetiklerdeki mikroboncuklar gibi yasaklanması gerekir. Böylece önümüzdeki yıllar içerisinde çevreye salınacak, bozulmadan kalacak ve birikecek tonlarca mikroplastiğin önüne geçilecektir.
Bundan başka, okullarda da çocuklar tarafından çeşitli aktivitelerde yoğun bir şekilde kullanılan; her yere bulaşabilme, yanlışlıkla solunabilme ve yutulabilme ve cilde, yaraya, göze kaçma gibi zararlı potansiyellere sahip olan simlere odaklanarak, en azından öncelikli olarak kreş, ana okulu ve ilk okullarda aşırı kullanımının önüne geçilmesi büyük önem taşımaktadır.
Tüm bu sebeplerden dolayı, en azından simler gibi tek kullanımlık olan, kullanımı zorunlu olmayıp yalnızca lüks ve keyfi olan ve ciddi bir birincil mikroplastik kaynağı olan plastiklerin de azaltılması veya yasaklanması ile ilgili yasal düzenlemelere global ölçekte ihtiyaç bulunduğu anlaşılmaktadır.
Kaynak: sozcu.com.tr