Page 62 - Hekimce Bakış Dergisi 78. Sayı
P. 62

rapor  60





        Bununla birlikte en yayg›n ve    kaynaklanan bir di¤er kirletici olan  Nerede Ölçülüyor?
        ölçülmesi gereken kent havas›    VOC’s’lar güneflli ve s›cak havalarda  Ayd›nlar ve arkadafllar›na göre:
        kirleticileri SO2, ask›da kat›   günefl ›fl›nlar›n›n neden oldu¤u   “fiehir içi bölgelerde, nüfus
        maddeler (PM10 ve PM 2,5), azot  fotokimyasal tepkimelerle a¤›r bir  yo¤unlu¤una ve co¤rafi yay›n›m
        oksitler (NOx), ozon (O3), kurflun  solunum yolu tahrifl edicisi (irritan)  alan›na ba¤l› olarak ölçüm
        (Pb), karbon monoksit (CO) ve    olan ozona (O3) çevrilerek yer   istasyonlar› kurularak hava kalitesi
        uçucu organik bilefliklerdir (VOCs-  seviyesindeki ozonun art›fl›na neden  seviyesinin belirlenmesi
        Volatile Organic Compounds). SO2,  olurlar. Bu nedenle ozon yaz   gerekmektedir. Çeflitli hava
        NOx ve aerosol halindeki sülfat ve  günlerinin hava kirlili¤i nedeni olarak  kirleticiler için büyük flehirlerde
        nitrat› da içeren uçucu ve solunabilir  bilinir. Ortam havas›nda bulunan ve  kurulmas› gerekli istasyon say›s› ve
        küçüklükteki parçac›klar›n (PM) en  özellikle k›fl aylar›nda artan  %0,02-  en az ölçüm s›kl›¤› Tablo 2’de
        önemli kaynaklar› ev, motorlu    6.0 oran›ndaki su buhar› (nispi-ba¤›l  verilmifltir.
        araçlar, küçük veya büyük ticari  nem) kirleticilerin etkilerini ço¤alt›r
        iflletmeler, fabrikalar ve termik  . Kaynaklara göre, ülkemizin de  Tablo 2. Nüfus Yo¤unlu¤una Ba¤l› Olarak Ölçüm ‹stasyonu
                                                                          Say›s› Hesab›
        santrallarda yak›lan fosil yak›tlard›r.  içinde bulundu¤u Asya ülkelerinde
        Motorlu araçlarda yak›lan petrol ve  d›fl ortam hava kirlili¤ine ba¤l› y›lda  Parametreler  Minimum  Nüfus  Minumum Ölçüm
        kökenli (LPG) yak›tlar kent havas›na  beklenen erken ölüm say›s› tüm      Ölçüm        ‹stasyonu Say›s›*
                                                                                  S›kl¤›
        ve atmosfere büyük miktarlarda   dünyada beklenen ölüm say›s›n›n  Partikül Maddeler* Sürekli      > 5000000 =12 + (0.16x her 10  kifli)
                                                                                                      5
        SO2, PM, CO, Pb ve kokusuz bir   %61’idir .                       (PM)
        gaz olan NOx sal›nmas›na neden                                    Duman*  ‹ki saatte bir     her 250 000 kifliye bir
        oluyor. Örn. 200.000 otomobil bir  Otomobil içindekiler ve yol    Kükürt dioksit*  Sürekli         1000000 = 6 + (0.15x her 10  kifli)
                                                                                                      5
        kömürlü termik santral kadar NOx  kenar›nda yürüyenler daha fazla  Karbon monoksit* Sürekli      > 5000000 = 6 + (0.05x her 10  kifli)
                                                                                                      5
        kirlili¤ine neden olur. Toplam NOx  hava kirlili¤ine sunuk (maaruz)  Azot oksitler*  Sürekli         1000000  10
        sal›mlar›n›n (emisyon) %50’sinden  kal›rlar. Ayn› yolda gidenlere göre  (*) Otomatik olmayan ölçüm sistemlerinde ise minimum istasyonu say›s›
        (Avrupa’da pratikte tüm CO’in    otomobil içindekiler yol
        tamam›ndan; NOx sal›mlar›n›n     kenar›ndakilerden, yayalardan,   ‹ki milyon nüfus bafl›na en az bir
        %75’inden ve PM’nin de %40’›ndan  bisikletlilerden ve toplu tafl›mayla  otomatik ölçüm istasyonu kurmak
        ve CO2’in %25’inden) motorlu     yolculuk edenlerden 2 ila 5 kat daha  gereklidir. Otomatik olamayan
        tafl›tlar sorumludur. Büyük flehirlerde  fazla CO ve benzene (VOCs) sunuk  ölçüm sistemlerinde kükürt dioksit
        bu oran daha da fazlad›r. Örn.   kal›rlar. Avrupa flehirlerinde hava  ve toplam ask›da maddeler (PM10)
        Londra’da NOx sal›mlar›n›n %74’ü  kirlili¤inden ölenlerin %35’i (her y›l  gibi kirleticileri ölçmek için nüfusu
        karayolu trafi¤i kökenlidir. Londra’da  36.000-129.000 kifli) karayolu  10 milyon olan bir flehirde ortalama
        yap›lan genifl ölçekli bir araflt›rmada  trafi¤inden gelen kirlilik nedeniyle  35 ölçüm istasyonunun olmas›
        yo¤un motorlu tafl›t trafi¤inin oldu¤u  yaflamlar›n› yitirmektedirler. Her y›l  gerekmektedir.” .
        yollar›n çevresinin yak›n çevresi  karayolu trafi¤i nedeniyle Avrupa’da
        NOx ölçümleri, orta derecede uzak  her y›l 6.000-10.000 fazladan  2010 verileri ile ülkemizdeki merkez
        noktalardakinden %35-40; flehir   solunum yolu hastane baflvurusu   ilçeleri de dahil olmak üzere belde
        arkaalan›ndaki ölçümlerden de    olmaktad›r. Hollanda ve A.B.D’de  ve köyler hariç nüfusun % 75’ine
        %60-70 daha fazla bulunmufltur.   yap›lan araflt›rmalara göre havadaki  yak›n›n›n yaflad›¤› 81 il
        Azot oksitlerin karbon dioksitten 150  her 10 mikrog/m3 PM art›fl› yaflam  merkezimizde ve 1923 ilçelerimizde
        kat daha güçlü limonluk (sera)   beklentisini birkaç y›l düflürmektedir.  Hava Kalitesi ‹zleme A¤› Ölçüm
        etkisine sahip oldu¤u                                             Sonuçlar›n› veren ve fakat kent
        belirtilmektedir. Günümüzde artan  A¤›r tafl›tlar en büyük kirleticidirler.  havas›n›n pek temsil etmeyen
        oranda ulafl›mda, konut ve sanayide  Katalitik konvertörlü bir otomobile  sadece 113 tam otomatik ölçüm
        kullan›lmaya bafllanan do¤algaz ve  göre bir dizel motorlu kamyon 50-  cihaz› vard›r. Bunlar›n 10 adedi
        LPG’nin yanmas› halinde; SO2 ve  100 kat daha fazla ince (fine)(  ‹stanbul’un, 8 adedi Ankara’n›n, 7
        PM yönünden oldukça masumdur,    PM2,5) ve çok ince (ultra-fine   adedi ‹zmir’in, 4 adedi Adana’n›n,
        ama a盤a ç›kan azot oksitler    particles) partiküler madde salar.  3’ü Kayseri ve Kocaeli’nin, ikifler
        havadaki (nem) veya              Modern dizel motorlar daha az    adedi de Denizli ve Trabzon’un
        akci¤erlerimizdeki su buhar› ile  PM2,5, daha fazla çok ince PM   metropol ilçelerinde bulunuyor.
        karfl›lafl›nca kendisi bafll› bafl›na  salar. Bu nedenle ince partiküllerin  Kalan 74 ölçüm cihaz›n›n 73’ü di¤er
        tahrifl edici nitröz asitlere çevriliyor.  daha fazla sa¤l›k etkileri oldu¤u için  il merkezlerinde birer adet olarak
        Ayr›ca NOx ve motorlu tafl›t      yeni dizel motorlar eskilerinden daha  da¤›t›lm›fl durumda. Kalan tek cihaz
        egzozlar›ndan (petrokimyasal     zararl› oldu¤u tahmin edilmektedir.  ise Çanakkale’de özel bir iflletmenin
        çözücüler ve egzoz gaz›nda                                        “tesis etki sahas›” içinde bulunuyor
        bulunan yanmam›fl yak›tlar)       Türkiye’de Hava Kirlili¤i Nas›l ve  (bkz. Tablo: 3).
   57   58   59   60   61   62   63   64   65   66   67