Page 62 - Hekimce Bakış Dergisi 78. Sayı
P. 62
rapor 60
Bununla birlikte en yayg›n ve kaynaklanan bir di¤er kirletici olan Nerede Ölçülüyor?
ölçülmesi gereken kent havas› VOC’s’lar güneflli ve s›cak havalarda Ayd›nlar ve arkadafllar›na göre:
kirleticileri SO2, ask›da kat› günefl ›fl›nlar›n›n neden oldu¤u “fiehir içi bölgelerde, nüfus
maddeler (PM10 ve PM 2,5), azot fotokimyasal tepkimelerle a¤›r bir yo¤unlu¤una ve co¤rafi yay›n›m
oksitler (NOx), ozon (O3), kurflun solunum yolu tahrifl edicisi (irritan) alan›na ba¤l› olarak ölçüm
(Pb), karbon monoksit (CO) ve olan ozona (O3) çevrilerek yer istasyonlar› kurularak hava kalitesi
uçucu organik bilefliklerdir (VOCs- seviyesindeki ozonun art›fl›na neden seviyesinin belirlenmesi
Volatile Organic Compounds). SO2, olurlar. Bu nedenle ozon yaz gerekmektedir. Çeflitli hava
NOx ve aerosol halindeki sülfat ve günlerinin hava kirlili¤i nedeni olarak kirleticiler için büyük flehirlerde
nitrat› da içeren uçucu ve solunabilir bilinir. Ortam havas›nda bulunan ve kurulmas› gerekli istasyon say›s› ve
küçüklükteki parçac›klar›n (PM) en özellikle k›fl aylar›nda artan %0,02- en az ölçüm s›kl›¤› Tablo 2’de
önemli kaynaklar› ev, motorlu 6.0 oran›ndaki su buhar› (nispi-ba¤›l verilmifltir.
araçlar, küçük veya büyük ticari nem) kirleticilerin etkilerini ço¤alt›r
iflletmeler, fabrikalar ve termik . Kaynaklara göre, ülkemizin de Tablo 2. Nüfus Yo¤unlu¤una Ba¤l› Olarak Ölçüm ‹stasyonu
Say›s› Hesab›
santrallarda yak›lan fosil yak›tlard›r. içinde bulundu¤u Asya ülkelerinde
Motorlu araçlarda yak›lan petrol ve d›fl ortam hava kirlili¤ine ba¤l› y›lda Parametreler Minimum Nüfus Minumum Ölçüm
kökenli (LPG) yak›tlar kent havas›na beklenen erken ölüm say›s› tüm Ölçüm ‹stasyonu Say›s›*
S›kl¤›
ve atmosfere büyük miktarlarda dünyada beklenen ölüm say›s›n›n Partikül Maddeler* Sürekli > 5000000 =12 + (0.16x her 10 kifli)
5
SO2, PM, CO, Pb ve kokusuz bir %61’idir . (PM)
gaz olan NOx sal›nmas›na neden Duman* ‹ki saatte bir her 250 000 kifliye bir
oluyor. Örn. 200.000 otomobil bir Otomobil içindekiler ve yol Kükürt dioksit* Sürekli 1000000 = 6 + (0.15x her 10 kifli)
5
kömürlü termik santral kadar NOx kenar›nda yürüyenler daha fazla Karbon monoksit* Sürekli > 5000000 = 6 + (0.05x her 10 kifli)
5
kirlili¤ine neden olur. Toplam NOx hava kirlili¤ine sunuk (maaruz) Azot oksitler* Sürekli 1000000 10
sal›mlar›n›n (emisyon) %50’sinden kal›rlar. Ayn› yolda gidenlere göre (*) Otomatik olmayan ölçüm sistemlerinde ise minimum istasyonu say›s›
(Avrupa’da pratikte tüm CO’in otomobil içindekiler yol
tamam›ndan; NOx sal›mlar›n›n kenar›ndakilerden, yayalardan, ‹ki milyon nüfus bafl›na en az bir
%75’inden ve PM’nin de %40’›ndan bisikletlilerden ve toplu tafl›mayla otomatik ölçüm istasyonu kurmak
ve CO2’in %25’inden) motorlu yolculuk edenlerden 2 ila 5 kat daha gereklidir. Otomatik olamayan
tafl›tlar sorumludur. Büyük flehirlerde fazla CO ve benzene (VOCs) sunuk ölçüm sistemlerinde kükürt dioksit
bu oran daha da fazlad›r. Örn. kal›rlar. Avrupa flehirlerinde hava ve toplam ask›da maddeler (PM10)
Londra’da NOx sal›mlar›n›n %74’ü kirlili¤inden ölenlerin %35’i (her y›l gibi kirleticileri ölçmek için nüfusu
karayolu trafi¤i kökenlidir. Londra’da 36.000-129.000 kifli) karayolu 10 milyon olan bir flehirde ortalama
yap›lan genifl ölçekli bir araflt›rmada trafi¤inden gelen kirlilik nedeniyle 35 ölçüm istasyonunun olmas›
yo¤un motorlu tafl›t trafi¤inin oldu¤u yaflamlar›n› yitirmektedirler. Her y›l gerekmektedir.” .
yollar›n çevresinin yak›n çevresi karayolu trafi¤i nedeniyle Avrupa’da
NOx ölçümleri, orta derecede uzak her y›l 6.000-10.000 fazladan 2010 verileri ile ülkemizdeki merkez
noktalardakinden %35-40; flehir solunum yolu hastane baflvurusu ilçeleri de dahil olmak üzere belde
arkaalan›ndaki ölçümlerden de olmaktad›r. Hollanda ve A.B.D’de ve köyler hariç nüfusun % 75’ine
%60-70 daha fazla bulunmufltur. yap›lan araflt›rmalara göre havadaki yak›n›n›n yaflad›¤› 81 il
Azot oksitlerin karbon dioksitten 150 her 10 mikrog/m3 PM art›fl› yaflam merkezimizde ve 1923 ilçelerimizde
kat daha güçlü limonluk (sera) beklentisini birkaç y›l düflürmektedir. Hava Kalitesi ‹zleme A¤› Ölçüm
etkisine sahip oldu¤u Sonuçlar›n› veren ve fakat kent
belirtilmektedir. Günümüzde artan A¤›r tafl›tlar en büyük kirleticidirler. havas›n›n pek temsil etmeyen
oranda ulafl›mda, konut ve sanayide Katalitik konvertörlü bir otomobile sadece 113 tam otomatik ölçüm
kullan›lmaya bafllanan do¤algaz ve göre bir dizel motorlu kamyon 50- cihaz› vard›r. Bunlar›n 10 adedi
LPG’nin yanmas› halinde; SO2 ve 100 kat daha fazla ince (fine)( ‹stanbul’un, 8 adedi Ankara’n›n, 7
PM yönünden oldukça masumdur, PM2,5) ve çok ince (ultra-fine adedi ‹zmir’in, 4 adedi Adana’n›n,
ama a盤a ç›kan azot oksitler particles) partiküler madde salar. 3’ü Kayseri ve Kocaeli’nin, ikifler
havadaki (nem) veya Modern dizel motorlar daha az adedi de Denizli ve Trabzon’un
akci¤erlerimizdeki su buhar› ile PM2,5, daha fazla çok ince PM metropol ilçelerinde bulunuyor.
karfl›lafl›nca kendisi bafll› bafl›na salar. Bu nedenle ince partiküllerin Kalan 74 ölçüm cihaz›n›n 73’ü di¤er
tahrifl edici nitröz asitlere çevriliyor. daha fazla sa¤l›k etkileri oldu¤u için il merkezlerinde birer adet olarak
Ayr›ca NOx ve motorlu tafl›t yeni dizel motorlar eskilerinden daha da¤›t›lm›fl durumda. Kalan tek cihaz
egzozlar›ndan (petrokimyasal zararl› oldu¤u tahmin edilmektedir. ise Çanakkale’de özel bir iflletmenin
çözücüler ve egzoz gaz›nda “tesis etki sahas›” içinde bulunuyor
bulunan yanmam›fl yak›tlar) Türkiye’de Hava Kirlili¤i Nas›l ve (bkz. Tablo: 3).