35 yaşında, ‘’doğu” kökenli, ilkokul mezunu olan Ayşe bir devlet hastanesinin psikiyatri polikliniğine başvurur. Ayşe konuşurken kelimeleri bulamaması ve duraksamaları nedeniyle psikiyatrla iletişim kurmakta zorlanmaktadır. Değerlendiren hekim Ayşe’nin ‘’zihinsel kapasitesinin sınırlı” olduğunu düşünür. Ayşe aynı devlet hastanesine tekrar geldiğinde başka bir hekim tarafından muayene edilir. Çok yavaş konuşmaktadır ve duraksamaları artmıştır. İkinci psikiyatr tanıyı tekrar gözden geçirmeye karar verir. Görüşmede Ayşe’ye ana dilini sorar. Ayşe’nin ana dili Türkçe değildir ve Türkçeyi yedi yaşında ilkokula gittiğinde öğrenmiştir.
48 yaşında Suriye’den Türkiye’ye gelmiş göçmen bir kadın karın ağrısı ve hazımsızlık şikayetleriyle aile hekimine başvurur. Hasta şikayetlerini söylediğinde hekim henüz muayene etmeden ‘Bu kadar baharatlı yemek yerseniz tabii ki tabii ki mideniz rahatsızlanır. Belki de buraya geldiğinize göre bizim gibi beslenmeyi öğrenmelisiniz.” diye bir cümle kurar.
33 yaşında erkek hasta üroloji polikliniğine başvurur. Genital bölgesinde bir aydır akıntı olduğunu söyler. Hastayı muayene eden hekim anamnez alırken hastanın eşcinsel olduğunu öğrenir ve ‘’Tek gecelik ilişkilerinizde kondom kullanıyor musunuz?” diye sorar. Hasta soru karşısında bocalar, on yıldır tek bir partneri olduğunu, düzenli bir ilişkileri olduğunu söyler. Bu vakada hekim, eşcinsellerin tek gecelik ilişkileri daha çok kurduklarına dair yanlış bir önyargıya sahiptir ve önyargısının farkında değildir.
∗∗∗
Bu ‘’örnek vakalar” Dr. Ahmet Selim Başaran ve Dr. Selçuk Candansayar’ın ‘’Hasta-Hekim İlişkilerinde Gizli Barikatlar: Ayrımcılık ve Mikro Saldırganlık” makalesinden alındı. Makale geçtiğimiz günlerde Türk Tabipleri Birliği yayını Toplum ve Hekim’de yayınlandı.
Aynı konu iki yıl önce saygın tıp dergisi Lancet’te ‘’Irkçılık, yabancı düşmanlığı, ayrımcılık ve sağlık” başlığıyla ele alınmış. Dergide yer alan yazılarda ayrımcılığın stres aracılığıyla astım, alkolizm, cinsel sağlık ve üreme sağlığı, hipertansiyon, diyabet, kalp krizi, kanser riskinde artış gibi kısa ve uzun vadeli değişikliklere neden olduğu belirtilmiş. Üstelik bir neslin maruz kaldığı ayrımcılığın olumsuz sağlık etkilerinin sonraki nesillere de aktarılabildiği vurgulanmış.
∗∗∗
Bir araştırmada Türkiye’de yaşayan Suriyeli göçmenlere ‘’Hangi durumlarda ayrımcılığa uğradınız?” diye sorulduğunda birinci sırada sağlık hizmetlerini saymışlar. Daha sonra ‘’ev ararken” ve ‘’işyerinde” seçenekleri gelmiş.
Sağlıktaki ırkçılığın, ayrımcılığın bir boyutu ‘’yapısal ırkçılık”; sağlık sisteminin, azınlık gruplarının sağlık hizmetlerine erişimini zorlaştıran politikalar, uygulamalar ve kurumsal düzenlemelerle şekillenmiş olması.
Diğer boyutu ise yukarıdaki örneklerde de gördüğümüz gibi hekimlerin bilinçli veya bilinçsiz önyargılarının ve ayrımcı tutumlarının, azınlık gruplarının bakım kalitesini olumsuz etkilediği ‘’sistemik ırkçılık.”
Ortaya çıkan ‘’mikro saldırganlık” azınlık grubun bütün üyelerini belirli ölçülerde etkileyen ve ‘’azınlık stresi” olarak tanımlanan ruhsal/psikososyal zorlanma haline yol açıyor. Azınlık gruplarının maruz kaldığı damgalanma ve ilişkili stres, çeşitli fiziksel ve ruhsal hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırabildiği gibi bu hastalıkların var olduğu durumlarda da ayrımcılığa uğrama endişesiyle ortaya çıkan kaçınma davranışlarının sonucunda erken tanı ve tedaviyle ilgili olumsuz sonuçlara neden olabiliyor.
Nitekim ABD’nin Kaliforniya eyaletinde yapılan bir araştırmada siyahi annelerin gebelikle ilgili bir nedenle ölme olasılığının beyaz kadınlara göre üç kat fazla olduğu bulunmuş.
∗∗∗
Irkçılık ve ayrımcılığın en yaygın olduğu alanlardan biri sağlık hizmetleri. Ne var ki ülkemizde üzerinde çok az durulan, çok az konuşulan, yazılan bir mesele.
Toplum ve Hekim’in son sayısında yayınlanan ve editörlüğünü Dr. İrem Yıldız’ın yaptığı ‘’Irkçılık ve Sağlık” dosyasında yer alan yazılar konuyu geniş olarak ele almış.
Toplum ve Hekim dergisine isterseniz abone olabilirsiniz; olmazsanız da derginin kırk altı yıllık külliyatına olduğu gibi bu son sayısına da https://www.belgelik.dr.tr/ToplumHekim/ adresinden ücretsiz olarak ulaşabilir, indirebilir, okuyabilirsiniz.
Osman Öztürk
Alıntı: birgun.net