Tıp eğitimi alan kişilerin, tarihin her dönem ve coğrafyasında toplumsal olayların içinde yer aldığı ve toplumları yönlendiren kişiler olduğu görülür. Tıp eğitimi ve çalışma alanının insanı, insan sağlığını temelden ilgilendiren her konu, tıbbiyelilerin çalışma ve ilgi alanı olmuştur. Bu nedenle hekimleri mesleki, toplumsal, yerel ve ulusal siyasal yapılanmalar ve tüm toplumsal örgütlenmelerde ya kurucu ya da etkin bir figür olarak görebilirsiniz.
Ülkemizde de hekimlerin dernekleşmesi ve mesleki örgütlenmeler Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanır. Bu bağlamda ilk kurulan akademik sayılabilecek dernek 1470 yılında Fatih Dârüşşifası’nda kurulmuş olup, başkanı Tebriz’den getirilen Hekim Kutbeddin’dir. 1557 yılında açılan Süleymaniye Dârüşşifası’nda da bu cemiyet geleneğinin sürdürüldüğü sanılmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde hekimlerin Batılı anlamda dernekleşmeleri 19. yüzyılda olmuştur. Kırım Harbinden sonra tıp cemiyetlerinin çoğaldığını görüyoruz. En eski Türk Tıp Cemiyeti olan Cemiyet-i Tıbbıye-i Şahane’nin 15 Şubat 1856 yılında İstanbul Beyoğlu’nda kurulduğunu görüyoruz. Kurucusu İngiliz Hastanesi hekimlerinden Hollandalı Dr.Pincoff olup, derneğin amacının Kırım Harbi nedeniyle İstanbul’da bulunan İngiliz ve Fransız Hekimlerin bilgi alışverişinde bulunmaları olduğunu görüyoruz.
Türk Hekimlerinin kurduğu ilk milli cemiyet “Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye” isimli dernektir. 1862 yılında Kırımlı Aziz İdris Bey’in gayretleri ile çalışmalarına başlamıştır. ( Prof. Dr. Altıntaş araştırmasında bu derneğin 3 Mart 1867 tarihinde kurulduğu belirtmektedir) Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye, tıp eğitimimizin Türkçeye geçmesi için büyük mücadele veren bir gurup Tıbbiyeli tarafından kurulmuştur. Bu cemiyet, Tıbbiye’nin en idealist hocalarının fiilen katıldığı ve görev yaptığı bir kurumdu. Zamanla Türkiye’nin her yerinden hekimlerin katıldığı ve Türkiye’nin sağlık politikasına şekil veren milli kongreleri düzenleyen, tıp dergileri çıkaran bir dernek olarak yoluna devam etti. Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye’nin yoğun çalışmaları ile ilk Türkçe tıp kitapları yayımlanmaya devam ederken 1873 yılında da ilk tıp sözlüğümüz “Lügat-ı Tıbbiye” basılır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ile ismi “Türkiye Tıp Encümeni”, 1966 yılından itibaren de “Türkiye Tıp Akademisi” oldu.
Günümüzde aktif en önemli Tıp Cemiyeti olan Türk Tabipler Birliği tarihi ise 11 Nisan 1928 tarih ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabat Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair kanunun 14. maddesine göre kurulmuş olan “Etibba Odası” ile başlar. 23 Ocak 1953 tarih ve 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu ile lağvedilen Etibba Odalarının yerine 07 Ocak 1953 tarihinde Tabip Odaları açılmıştır.
Sağlık cemiyet ve derneklerinin öncelikle hekim odaklı mesleki dernekler olarak açıldığı 15. yüzyıldan sonra, 19. Yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyıl başlarında halk sağlığını korumak ve hastalarında bilgi alışverişinde bulunması ve tanışması içinde daha geniş kapsamlı dernekler kurulmaya başlanmıştır.
Günümüzde derneklerin çeşitlerine göre dağılımına bakıldığında ise toplam 2002 derneğin ( 2011 yılı sonu itibariyle) Türkiye’de “sağlık” alanında faaliyet gösterdiği görülmektedir.
Bursa’da faaliyet gösteren 3574 dernek incelendiğinde ise 284 derneğin çeşitli “sağlık” alanlarında çalıştıkları tespit edilmiştir. Bu derneklerden 143 tanesi halen aktif çalışma içinde olup, 141 derneğin etkinliklerine devam etmediği görülmüştür.
Bursa Valiliği Dernekler Masasındaki kayıtlar incelendiğinde Bursa İlinde kurulmuş olan en eski derneğin 11 Nisan 1905 tarihinde kurulmuş olan Türk Kızılay Derneği Bursa Şubesi olduğu tespit edilmiştir.
Dr. Can BAŞARAN – Dr. Ceyhun İRGİL
Kaynaklar
1. Ünver, S. : Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı. İstanbul 1946
2. Artunkal, S. : Türkiye Tıp Akademisinin Tarihçesi, Türkiye Tıp Akademisi Mecmuası Cilt 3 Sayı 1-4. İstanbul
3. İstanbul Seririyatı : Cilt 11 Sayı:7,1929
4. Bursa Valiliği İl Dernekler Müdürlüğü
5. Altıntaş, A. : Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye SD Dergisi 14. Sayı, Mart-Nisan-Mayıs 2010