Cumhuriyet döneminde çıkarılan, Türkiye’de Tabip Odaları’nın kuruluşu ve işleyişi ile ilgili hükümler içeren ilk yasa, 11 Nisan 1928 tarihinde, 863 Nolu Resmi Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe giren, 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (Tıp Meslekleri Uygulamalarına Dair Yasa)’ dur. Bu yasanın 14.Madde’sinde Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekaleti (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) tarafından belirlenecek mıntıkalarda (bölgelerde) birer Etibba (Tabipler) Odası kurulacağı hükmü yer alır.
1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un yürürlüğe girmesinden yaklaşık onbir ay sonra, 6 Mart 1929 tarihli İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) toplantısında Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti tarafından tarafından, 1219 Sayılı Yasa’nın 18.Maddesi uyarınca hazırlanan, Etibba Odaları Nizamnamesi (Tabip Odaları Yönetmeliği) kabul edilir. Nizamname, altında Reisicumhur Gazi M.Kemal, Başvekil İsmet (İnönü), Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekili Dr.Refik (Saydam) ve diğer vekillerin imzaları olan 7734 Sayılı Kararname ile 27 Mart 1929 tarihinde 1152 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girer.
06.03.1929 Tarih ve 7734 Sayılı İcra Vekilleri Heyeti Kararnamesi
27.03.1929 Tarih ve 1152 Sayılı Resmi Gazete
Nizamname’nin yürürlüğe girmesinden sonra, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti dokuz Mıntıka Etibba Odası (Bölge Tabipler Odası) belirler. Bunlar Ankara (1), İzmir (2), İstanbul (3), Konya (4), Adana (5), Sivas (6), Diyarbakır (7), Samsun (8) ve Erzurum (9) merkezli Mıntıka Etibba Odası’dır. İlk kurulan Mıntıka Etibba Odası, İstanbul merkezli 3.Mıntıka Etibba Odası’dır. 3.Mıntıka Etibba Odası, İstanbul ile birlikte Kırklareli, Edirne, Tekirdağ, Bursa, Kocaeli, Zonguldak, Bolu ve Bilecik illerini kapsamaktadır. Bursa’lı hekimlerin ilk Tabip Odası, merkezi İstanbul’da bulunan 3.Mıntıka Etibba Odası’dır.
3.Mıntıka Etibba Odası, ilk Genel Kurulu’nu 18 Kasım 1928 tarihinde, Vali Vekili’nin nezaretinde, İstanbul Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü binasında yapar. Genel Kurulu İstanbul Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürü Ali Rıza Bey yönetir. Önce Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in başarı dileklerini içeren telgrafı okunur. Genel Kurul’da Dr.Tevfik Salim Paşa (1934 yılında Soyadı Kanunu ile Sağlam soyadını alır), Haseki Hastanesi Başhekimi ve İç Hastalıkları Uzmanı Dr.Esat Nurettin Bey, İstanbul Belediyesi Sıhhiye Müdürü Dr.Neşet Osman Bey, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Reisi (Dekanı) Dr.Tevfik Recep Bey ve Dr.Refik Münir Bey 3.Mıntıka Etibba Odası İdare Heyeti (Yönetim Kurulu) asıl üyeliklerine seçilir. İdare Heyeti yaptığı ilk toplantıda Dr.Tevfik Salim Paşa’yı Reis (Başkan), Dr.Esat Nurettin Bey’i Umumi Katip (Genel Sekreter), Dr.Neşet Osman Bey’i Muhasip (Sayman) ve Dr.Tevfik Recep Bey’i Veznedar seçer. Dr.Tevfik Salim Paşa 3.Mıntıka Etibba Odası’nın ilk başkanıdır.
Dr.Tevfik Salim Paşa (Dr.Tevfik Sağlam)
Asıl ismi Ali Tevfik Salim’dir. 1882 yılında İstanbul’da doğdu. İlköğrenimini Sultanahmet’teki Nakilbent İlkokulu’nda gördükten sonra, 1891-1895 yılları arasında Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi (ortaokul)’ ne, 1895-1898 yılları arasında Çengelköy Askeri Tıbbiye İdadisi (lise)’ne devam etti. 1898 yılında başladığı Demirkapı’daki Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane (askeri tıbbiye)’den 1903 yılında tabip yüzbaşı olarak mezun oldu. Bir yıl Gülhane Tatbikat Hastanesi Dahiliye Kliniği’nde çalıştı. 1906 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Dahiliye Kliniği’ne öğretmen yardımcısı olarak atandı. 1909 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ve Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye (sivil tıbbiye) birleşince Haydarpaşa’daki Mekteb-i Tıbbiye 3.Dahiliye Kliniği Laboratuvar Şefi oldu. 1912 yılında Balkan Savaşı çıkınca Selanik Redif Fırkası Sıhhiye Bölük Komutanlığı’na atandı. Hadımköy Sıhhiye Bölüğü ile Yassıviran Menzil Hastanesi’nde çalıştı. Tifüs ve kolera salgını ile uğraşırken tifüse yakalanarak İstanbul’a döndü. Nekahet döneminde gittiği Almanya Wiesbaden kentinde, birbuçuk yıl, orada tedavi gören subaylarımıza baktı. İyileşince Mekteb-i Tıbbiye’deki görevine döndü.
Birinci Dünya Savaşı başlayınca tekrar görevinden ayrıldı Askeri Tıbbiye’ye geçti. İstanbul 1.Kolordu Hıfzısıhha Müşavirliği, daha sonra 1.Kolordu Başhekim Vekilliği yaptı. 1915 yılında İstanbul 2.Ordu Sıhhiye Reisliği’ne ve daha sonra Erzurum 3.Ordu Sıhhiye Reisliği’ne atandı. Sarıkamış Harekatı sırasında orduda baş gösteren tifüs salgınına karşı aşı uygulanması konusunda araştırmalar yaptı.
1916 yılında Erzurum ve Trabzon’daki kolera salgını ile uğraştı. 1917 yılında albaylığa yükseltildi. 1918 yılında Osmanlı Hükümeti ile Güney Kafkas Hükümetleri arasındaki barış görüşmelerine katıldı. Aynı yıl Şark Orduları Grubu Müfettişliği’ne atandı.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında, Dr.Tevfik İsmail Gökçe ve arkadaşları ile birlikte üzerinde çalıştıkları tifüs aşısının zararlı olduğu suçlaması ile 1918 yılında Nemrut Mustafa Paşa Divan-ı Harb’inde yargılanarak beraat etti.
Savaş sonrası Mekteb-i Tıbbiye’deki görevine döndü. 1919 yılında İstanbul’da çıkan veba salgını sırasında Sıhhiye Müdürlüğü Veba Komisyonu’nda çalıştı. 1920 yılında Askeri Tıp Okulu ve Gülhane’de “Seferde Sıhhıye Hizmeti” öğretmenliğine ve Harbiye Nezareti Sıhhi Harp Tarihi Komisyon Başkanlığı’na atandı. Mustafa Kemal’in çağrısı üzerine 1921 yılında İnebolu yoluyla Ankara’ya geldi. Milli Savunma Bakanlığı Ordular Sıhhiye Dairesi Başkanlığı ve Genel Sahra Sıhhiye Müfettişi görevine getirildi. 1922 yılında bu görevlerinden ayrılarak Ankara Cebeci Hastanesi Dahiliye ve İntaniye, 1923 yılında İzmir Hastanesi Dahiliye Servisi’ne şef olarak atandı. Aynı yıl İstanbul’a döndü. Gülhane Askeri Hastanesi Dahiliye Kliniği’nde profesörlüğe yükseltildi. Hastane başhekimi ve müdürü oldu. Yüksek Askeri Tıp Komisyonu Başkanlığı’na atandı. 1923-1925 yılları arasında Kızılay Genel Başkanlığı, 1924 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sıtma Savaş Komisyonu üyesi olarak görev yaptı. 1925 yılında I.Milli Türk Tıp Kongresi Düzenleme Kurulu’nda Kongre Genel Sekreteri olarak görev aldı. 1926 yılında Türk Kodeksi Komisyonu’na üye oldu. Kızılay Hemşire Okulu’nun kurucuları arasında yer aldı. Aynı yıl Mekteb-i Tıbbiye Dahiliye Kürsüsü’ne öğretim üyesi seçildi. 1927 yılında tekrar Milli Savunma Bakanlığı Ordular Sıhhiye Dairesi Başkanlığı’na getirildi ve general rütbesine yükseltildi. 1928 yılı başında kendi isteği ile askerlikten ayrıldı.
1929 yılında İstanbul merkezli 3.Bölge Tabipler Odası Yönetim Kurulu Başkanı seçildi. Oda’nın ilk başkanıdır. Bu görevi 1933 yılına kadar sürdü. Aynı dönemde İstanbul İl Genel Meclisi Üyeliği yaptı. 1931 yılında İstanbul Gureba Hastanesi’nde görev aldı. 1933 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı ve 2.Dahiliye Kliniği öğretim üyesi oldu. 1934 yılında Milli Eğitim Bakanlığı ile ters düşerek bu görevinden ayrıldı. 1934 yılında soyadı kanunu çıkınca “Sağlam”soyadını aldı.
1936 yılında Haydarpaşa Numune Hastanesi Dahiliye Kliniği’nde çalışmaya başladı. 1937 yılında Kızılay Hastabakıcı ve Hemşireler Yurdu Yönetim Kurulu Başkanlığı’na, 1939 yılında Sağlık Bakanlığı Yüksek Sağlık Şurası Üyeliği’ne seçildi.
1939 yılında davet üzerine İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi 3.Dahiliye Kliniği Başkanı oldu. Türkiye’de ilk kalp kateterizasyonu Dr.Tevfik Sağlam’ın başında olduğu 3.Dahiliye Kliniği’nde yapılmıştır. Karaciğer biyopsisi ve karaciğer dokusundan enzim çalışmaları ile dünya tıp literatürüne geçmiştir. 1943-1946 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü yaptı. Üniversite özerkliği ile ilgili yasanın hazırlanmasında çalıştı.
Rektörlük sonrası Tıp Fakültesi’nde Fitizyoloji (Akciğer Hastalıkları) Kürsüsü kurdu. 1951 yılında kürsünün başkanı oldu. Eşinin maddi katkıları ile yapılan “Naile Sağlam Tüberküloz Enstitüsü”nü açtı. 1952 yılında yaş haddinden emekli oldu. Emeklilik döneminde verem savaşı, halkın sağlık eğitimi ve hemşirelik mesleğinin sorunları ile uğraştı.
1927 yılında kurucusu olduğu İstanbul Verem Savaş Derneği ile 1948 yılında kurucusu olduğu Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği’nin uzun yıllar başkanlığını yaptı. Verem Savaş Dispanseri ve Sanatoryum açılmasına öncülük etti. 1950 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün Türkiye’de kurduğu Yakın ve Orta Doğu Uluslar arası Verem Savaş Merkezi başkanlığına seçildi. Unesco Milli Komisyonu’nda çalıştı. 1959 yılında Uluslararası Verem Savaş Birliği başkanlığına seçildi. Beyrut, Şam ve Kahire’de Verem Savaş Merkezleri kurdu.
Türk Hekimleri Dostluk ve Dayanışma Cemiyeti kurucu üyesidir.
Başlıca yapıtları arasında İç Hastalıklarında Klinik Teşhis (1909), İntani Hastalıklar (1911, Dr.Süleyman Numan ile birlikte), Yukarı Solunum Yolu Hastalıkları (1920), Tifo Aşısı (1921), Büyük Harpte 3.Ordu’da Sıhhi Hizmet (1941), Metabolizma Hastalıkları ve Avitaminozlar (1947), Hayatım (1947) ve Nasıl Okudum? (1959) sayılabilir.
1963 yılında İstanbul’da vefat etti. Kendisine ve eşine ait mal varlığını İstanbul Verem Savaş Derneği’ne bıraktı. Vefatından 9 sene sonra 1972 yılında Tübitak Hizmet Ödülü’ne değer bulundu.
Kaynak:
• tr.wikipedia.org/tevfik saglam
• misscritic.blogcu.com/tevfik saglam
• filozof.net/tevfik saglam
• AnaBritanica Genel Kültür Ansiklopedisi 1990, Cilt 18, Sayfa: 595.
• Dr.Tevfik Sağlam, Atatürk ve Tıbbiyeliler, Sayfa: 97-105, Prof.Dr.Metin Özata, Umay Yayınları, 2.Basım, Mayıs 2009.
• Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal İlerlemenin ve Türkçe Eğitimin Öncüsü Tıbbiye, Sayfa: 87, 179, Prof.Dr.M.Tahir Hatipoğlu, Hatiboğlu Basım ve Yayım San.Tic.Ltd.Şti., 2.Baskı, 2011.