Üçüncü doz mRNA aşısı gerekli mi?

COVID-19 pandemisi sırasında, acil kullanım izni alan aşıların yaygın olarak kullanıldığı ülkelerde, delta varyantı gibi yeni endişe verici varyantlara rağmen hastaneye yatış ve ölümlerdeki anlamlı azalma, aşıların önemini giderek artırıyor. Örneğin ABD San Diego’da COVID-19 nedeniyle hastaneye yatış hızı aşısızlarda tam aşılı olanlara göre 46 kat daha yüksek gözlenmiştir¹. COVID-19 nedeniyle ölenlerin büyük çoğunluğunu da aşısız ve eksik aşılı olan kişiler oluşturmaktadır.

Üçüncü doz mRNA aşısı gerekli mi?

Kayıhan Pala Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyesi.

Bilindiği gibi, dünyada ilk toplu aşılama programı 2020 yılı Aralık ayı başlarında, ülkemizde ise yaklaşık bir buçuk aylık gecikmeyle 2021 yılının Ocak ayının ikinci yarısında başladı.

Bugüne kadar, ülkemizde kullanılan iki aşı da içinde olmak üzere altı aşıya Dünya Sağlık Örgütü tarafından Acil Kullanım Onayı verildi². Bu aşılardan Sinovac şirketinin aşısının ikinci dozundan altı ay geçtikten sonra üçüncü bir aşıya duyulan gereksinim yaygın olarak kabul görüyor³. Bilim insanları iki doz Sinovac aşısı olan kişilere ikinci dozdan 6 ay geçtikten sonra 3. doz aşıyı öneriyor. Üçüncü doz yine Sinovac aşısı olabileceği gibi BionTech şirketinin aşısı da olabilir. Ben örneğin, 2 Sinovac sonrası bir doz BionTech aşısını tercih ettim, sağlık çalışanlarının çoğunluğu gibi.

BionTech şirketinin aşısıyla ilgili ağırlıklı olarak şirketlerin yetkilileri tarafından gündeme getirilen 3.doz tartışması ise kafa karıştırıyor. Bilim insanları arasında üçüncü bir dozun herkes için gerekli olup olmadığı konusunda henüz bir fikir birliği yok. Ülkemizde de ikinci mRNA aşısının üzerinden altı aya yakın zaman geçen yurttaşlar haklı olarak soruyor: Üçüncü doz mRNA aşısı gerekli mi?

Bağışıklığı baskılanmış kişilerde (Aktif kanser tedavisi, organ nakli, bağışıklık sistemini baskılayan ilaç alınması, son iki yıl içinde kök hücre nakli, orta veya şiddetli primer immün yetmezlik sendromu, HIV enfeksiyonu, yüksek doz kortikosteroid tedavisi vb.) üçüncü doza gereksinim duyulduğu biliniyor, ancak bağışıklık sistemiyle ilgili herhangi bir sorunu olmayan kişilere ikinci aşıdan sonra üçüncü bir doz yapmak gerekecek mi, gerekirse doz aralığı ne kadar zaman olmalı sorularının yanıtları henüz belirsiz.

Geçtiğimiz hafta 22 Eylül 2021 tarihinde ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), ABD için Biontech aşısının üçüncü dozuna ilişkin bazı kişilere acil kullanım izni yayınladı⁴. Bu kişiler şunlar:

• 65 yaş ve üzeri kişiler,
• COVID-19 hastalığını şiddetli geçirme riski yüksek belirli tıbbi sorunları olan⁵ (kanser, kronik böbrek yetmezliği, kronik tıkayıcı akciğer hastalığı, astım, interstisyel akciğer hastalığı, kistik fibrozis, pulmoner hipertansiyon, kronik akciğer hastalıkları, demans veya diğer nörolojik durumlar, şeker hastalığı, Down Sendromu, kalp rahatsızlıkları (kalp yetmezliği, koroner arter hastalığı, kardiyomiyopatiler veya hipertansiyon gibi), HIV enfeksiyonu, zayıflamış bağışıklık sistemi rahatsızlıkları, karaciğer hastalığı, aşırı kiloluluk ve şişmanlık, gebelik, orak hücre hastalığı veya talasemi, mevcut veya eskiden sigara içmek, organ veya kök hücre nakli, inme veya serebrovasküler hastalık ve madde kullanım bozuklukları) 18 ila 64 yaş arasındaki kişiler,
• Kurumsal veya mesleki olarak COVID-19’a maruz kalma ve bulaşma açısından yüksek risk⁶ altındaki (İlk müdahale ekipleri (sağlık çalışanları, itfaiyeciler, polis, toplu bakım personeli), eğitim personeli (öğretmenler, destek personeli, kreş çalışanları), gıda ve tarım işçileri, imalat işçileri, infaz memurları ve gardiyanlar, posta hizmetleri çalışanları, toplu taşıma çalışanları, gıda satış yerlerinde çalışanlar) 18 ila 64 yaş arası meslek sahipleri.

Görüldüğü gibi, her ne kadar rutin olarak herkese önerilmese de ABD’de Biontech aşısının 3.dozu için belirlenen kapsam oldukça geniş. Bu kapsam belirlenirken bilimsel araştırmalar kaynak olarak gösteriliyor.

Ülkemizde ise bırakın araştırmaların kaynak olarak karar verme süreçlerinde kullanılmasına, üzerinden bir buçuk yılı aşkın zaman geçtiği halde henüz olguların ve ölümlerin yaş ve cinsiyet dağılımı bile açıklan(a)mıyor.

Üçüncü doz gerekli mi, kimlere gerekli ve doz aralığı ne kadar zaman olmalı sorularına bilimsel bir izdüşümden yanıt verebilmek için ülkemizde kullanılan aşıların toplumdaki etkililik sonuçlarını görmeye ihtiyacımız var. Çünkü şu ana kadarki veriler, Biontech aşısının oluşturduğu bağışıklık yanıtının güçlü bir şekilde 9-12 ay devam ettiğini gösteriyor ve 2 doz Biontech olan kişilerin 9-12 ay boyunca ek doz aşı olmalarına gerek yok⁷. Bu kişilerde 3. doz aşıya ihtiyaç olup olmayacağı ve ne zaman olacağı bu konuda toplum verilerine, yapılmakta olan çalışmaların sonuçlarına ve ortaya çıkabilecek yeni varyantlara göre belli olacak.

Ülkemizde COVID-19 aşılarıyla ilgili esas gündem, henüz tam aşılı yurttaşların oranının düşük olmasıdır. Ekim ayının başında 2 doz aşı olmuş yurttaşların oranı yalnızca %53’tür ve 2 doz aşı olan yaklaşık 6 milyon kişinin Sinovac aşısı olduğu düşünülecek olursa, tam bağışık kişi oranının ancak %47’yi bulduğu hesaplanabilir. Üstelik beş milyonu aşan sığınmacının aşı durumu hakkında herhangi bir bilgi de söz konusu değildir. Ülkemizde aşı programına başladıktan sekiz buçuk ay geçtikten sonra henüz toplumun yarısı bile tam bağışık duruma getirilememiştir. Bu durumda COVID-19 pandemisine aşı ile güçlü bir yanıt vermek olanaklı görünmemektedir.

3.doz tartışmasını şirketlerin müdahalesinden uzak bir biçimde yapmak gerekir. Maalesef aşıların kamusal bir ürün olmaması, bu tartışmayı bütün dünyada zorlaştırmaktadır. Aşıların değişen virüse ne zaman uyarlanması gerektiği, kaç doz yapılmasının uygun olacağı, doz aralığının süresi vb. konuların bilim insanları tarafından bilimsel kanıtlar ışığında tartışılması, karar vericilerin de şirketlerin çıkarına değil, bilim insanlarının önerilerine uygun biçimde halkın yararına karar alması gerekir.

Bu konuda ülkemiz açısından en önemli sorun, bilim insanlarının konuyu tartışmak için aşıların etkililiğiyle ilgili verilere ulaşamaması ve COVID-19 hastalığı ve aşılarıyla ilgili araştırma yapmak izninin Sağlık Bakanlığı’na bağlı olmasıdır.

3.doz tartışmaları için; Sağlık Bakanlığı zaman geçirmeden 110 milyonu aşkın yapılmış aşı sonuçlarını ‘aşı etkililiği’ hesaplayarak kamuoyuna açıklamalı ve bilimsel araştırma yapılmasını teşvik ederek bilim insanlarına yeterince kanıt sunulmasına katkı sağlamalıdır. Sağlık Bakanlığı içtenlikle bu işlevleri üstlenmek isterse, Türkiye’de bu sürece katkı koyabilecek çok sayıda yetkin bilim insanı bulunmaktadır.

 

Kaynaklar

1. County of San Diego. COVID-19 Watch Weekly Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Surveillance Report September 29, 2021. Published 2021. Accessed October 4, 2021. https://www.sandiegocounty.gov/content/dam/sdc/hhsa/programs/phs/Epidemiology/COVID-19 Watch.pdf
2. World Health Organization. Status of COVID-19 Vaccines within WHO EUL/PQ evaluation process. Published 2021. Accessed October 4, 2021. https://extranet.who.int/pqweb/sites/default/files/documents/Status_COVID_VAX_19August2021.pdf
3. KLİMİK. İki doz Sinovac® aşısı oldum. Ne zaman 3. doz aşıyı olmalıyım? Hangi aşıyı olmalıyım? Published 2021. Accessed November 4, 2021. https://www.klimik.org.tr/2021/06/17/covid-19-asilariyla-ilgili-cok-sorulan-sorular-ve-yanitlari/
4. FDA. FDA Authorizes Booster Dose of Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine for Certain Populations. Published 2021. Accessed October 4, 2021. https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-authorizes-booster-dose-pfizer-biontech-covid-19-vaccine-certain-populations
5. CDC. People with Certain Medical Conditions. Published 2021. Accessed October 4, 2021. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/people-with-medical-conditions.html?ACSTrackingID=USCDC_2145-DM67126&ACSTrackingLabel=10.01.2021 – COVID-19 Data Tracker Weekly Review&deliveryName=USCDC_2145-DM67126
6. CDC. Employees and residents at increased risk for COVID-19 exposure and transmission. Published 2021. Accessed October 4, 2021. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/booster-shot.html?ACSTrackingID=USCDC_2145-DM67126&ACSTrackingLabel=10.01.2021 – COVID-19 Data Tracker Weekly Review&deliveryName=USCDC_2145-DM67126#HighRisk
7. KLİMİK. İki doz BioNTech aşısı oldum. Ne zaman 3. doz aşıyı olmalıyım? Published 2021. Accessed October 4, 2021. https://www.klimik.org.tr/2021/06/17/covid-19-asilariyla-ilgili-cok-sorulan-sorular-ve-yanitlari/